Στην αρχή σκεφτήκαμε πως η πανδημία θα διαρκέσει λίγους μήνες και προσπαθήσαμε να πείσουμε τους εαυτούς μας πως θα τα καταφέρουμε. Ζούσαμε στο ηρωϊκό στάδιο. Υπήρχε αισιοδοξία και ενέργεια για να ξεπεραστεί όλο αυτό.

Αρχίσαμε να δραστηριοποιούμαστε κάνοντας γυμναστική, μαγειρεύοντας, διαβάζοντας, σε μια συνεχή προσπάθεια να κάνουμε “καλή χρήση” αυτής της περιόδου. Εξάλλου, όπως διαβάσαμε σε αμέτρητα άρθρα, ο Shakespeare έγραψε τον Βασιλιά Λήρ όσο ήταν σε καραντίνα.

Λίγο μετά μπήκαμε στο στάδιο τoυ μήνα του μέλιτος, όπου νιώσαμε πως μπορεί να μην ήμασταν όλοι στο ίδιο καράβι αλλά βρισκόμασταν μέσα στην ίδια φουρτούνα.

Μετά όμως περάσαμε στο στάδιο της απογοήτευσης. Αρχίσαμε να νιώθουμε σωματικά και συναισθηματικά εξαντλημένοι. Η υπερεπαγρύπνηση μετατράπηκε σε εκνευρισμό.

Σήμερα βρισκόμαστε στο στάδιο της κόπωσης, της εξάντλησης από την αναμονή. Είναι το στάδιο που μπορεί κάποιος ή να πυροδοτείται πολύ εύκολα ή να αποσύρεται εντελώς. Αυτά είναι τα τέσσερα στάδια της πανδημικής κόπωσης όπως περιγράφονται από τους ερευνητές του Medical Harvard School.

Από τη μια η συνειδητοποίηση πως το οριστικό τέλος και η επιστροφή στην κανονικότητα θα αργήσουν και από την άλλη η αδιάκοπη και συνεχής ροή κακών ειδήσεων, προκαλεί μια συλλογική πανδημική κόπωση.

Υπάρχει υπερδιέγερση από τη συνεχή εισροή πληροφοριών και μαζί η κόπωση που σχετίζεται με έλλειψη διέγερσης μιας και οι ζωές μας έχουν περιοριστεί αρκετά. Βρισκόμαστε ταυτόχρονα σε κατάσταση χαμηλής διέγερσης και υπερδιέγερσης. Οι ειδικοί λένε πως η επόμενη πρόκληση σε μια ενδεχόμενη πανδημία θα είναι η εξομάλυνση της καμπύλης της ψυχικής υγείας.

Όταν είμαστε ψυχικά και σωματικά εξαντλημένοι μειώνεται η ανθεκτικότητα και ενισχύονται τα συναισθήματα φόβου και αδυναμίας. Λόγω της εξάντλησης η ικανότητά μας αλλά και το κίνητρο για να αντιμετωπίσουμε τα δύσκολα συναισθήματα, μειώνεται.

Τη μόνη συμβουλή που θα τολμήσω να δώσω στην παρούσα φάση είναι η συνειδητή αποσύνδεση από τους «θορύβους» του περιβάλλοντος. Είναι και αυτό που θα μας βοηθήσει να παραμείνουμε ανθεκτικοί και να κάνουμε οικονομία δυνάμεων.

Δημοσιεύθηκε 14 Μαρτίου στο Liberal

Το 2018 το gaslighting ήταν υποψήφια ως η πιο δημοφιλής λέξη της χρονιάς. Πρόκειται για  μια συμπεριφορά χειραγώγησης που έχει στόχο την υπονόμευση της πραγματικότητας ενός ανθρώπου με το να του αρνούνται όσα θυμάται από ένα περιστατικό ή συνομιλία, να μην πιστοποιούν την εγκυρότητα των συναισθημάτων του, να τον αγνοούν όταν εκφράζει παράπονα και να να τον αντιμετωπίζουν με ασέβεια. Ουσιαστικά του αρνούνται όλη του την πραγματικότητα, μέχρι να υποκύψει και να υιοθετήσει αυτή που του προβάλλουν.

Τη λέξη την ξέρουμε ήδη από την Οσκαρική ταινία του 1944 με τίτλο Gaslight (ουσιαστικά από το 1938 που γράφτηκε το θεατρικό έργο)  όπου παρακολουθούμε τις προσπάθειες ενός άνδρα να αποσπάσει από τη γυναίκα του την περιουσία της κάνοντάς την να αμφισβητήσει τη λογική της, αρνούμενος γεγονότα, πράξεις και λόγια που της είπε.

Σε μια χαρακτηριστική σκηνή ο πρωταγωνιστής έχει ρυθμίσει τον φωτισμό του σπιτιού έτσι ώστε να τρεμοπαίζει. Όταν η σύζυγός του ρωτά γιατί τα φώτα τρεμοπαίζουν, εκείνος επιμένει πως δεν συμβαίνει κάτι και πως όλα είναι στο μυαλό της.

Το gaslighting δεν παρατηρείται μόνο ανάμεσα σε δυο συντρόφους αλλά δυνητικά μπορεί να υπάρξει σε κάθε είδους σχέση. Επαγγελματική, φιλική, οικογενειακή, όταν για παράδειγμα  ένας γονιός αρνείται το βίωμα του παιδιού του και του λέει ότι όσα θυμάται είναι αποκυήματα της φαντασίας του.

Επειδή μιλάμε για μια κακοποιητική συμπεριφορά η οποία μπορεί να έχει τραυματικές επιπτώσεις σε όσους την υφίστανται και συμβαίνει πολύ συχνά, θα διαβάζετε αρκετά για το θέμα.

Κάποιες ενδείξεις που μας βοηθάνε να καταλάβουμε ότι κάποιος χειραγωγείται (gaslighting) μέσα σε μια σχέση

• Αναρωτιέστε πολύ συχνά “Είμαι πολύ ευαίσθητη/ευαισθητος”;
• Νιώθετε συνέχεια ένα μπέρδεμα μέσα στη σχέση
• Απολογείστε συνέχεια
• Δεν καταλαβαίνετε γιατί δεν είστε πιο χαρούμενοι ενώ ο/η σύντροφός σας έχει όλα τα χαρακτηριστικά που θα θέλατε
• Πολλές φορές δικαιολογείτε τη συμπεριφορά του/της συντρόφου σας
• Αισθάνεστε πως κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν ξέρετε τι
• Αρχίζετε και λέτε ψέματα γιατί φοβάστε πως κάτι θα γίνει και θα νιώσετε υποτίμηση
• Δυσκολεύεστε να πάρετε ακόμα και μικρές αποφάσεις
• Αναρωτιέστε εάν είστε αρκετοί και αμφισβητείτε συνέχεια τον εαυτό σας

Το gaslighting δεν είναι απλά μια καινούργια λέξη. Δεν πρόκειται για μόδα. Είναι και μέρος του τρόπου με τον οποίο αποκτούμε πληροφορίες. Το ενημερωτικό δελτίο του δημοσιογράφου Anderson Cooper έχει μια σειρά με τίτλο “We will leave the gaslight on for you” αφιερωμένο στα ψέματα των πολιτικών.

Μικρή βιωματική άσκηση

Ο πιο σίγουρος τρόπος για να μάθει κάποιος κάτι είναι η βιωματική μάθηση και ένας τρόπος είναι και μέσω των βιωματικών ασκήσεων όπως λέγονται.

Μια από αυτές -οι οποίες απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και σε περιβάλλοντα από εκπαιδευτικά μέχρι εργασιακά- είναι να ζητήσουμε από μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι δεν γνωρίζονται μεταξύ τους -ή έστω γνωρίζονται λίγο- να συστηθούν στους άλλους της ομάδας.

Να πουν το όνομά τους και κάτι για εκείνους -όχι χαρακτηριστικό της ταυτότητάς τους-. Αργότερα ζητάμε να διαλέξουν κάποιον από την ομάδα που θεωρούν πως έχουν κάτι κοινό και να συζητήσουν για λίγη ώρα γι’αυτό που τους έφερε-τράβηξε κοντά. Στη συνέχεια, θα πρέπει να διαλέξουν εκείνον που δεν θα διάλεγαν και να μιλήσουν μαζί του γι’αυτό που τους φάνηκε διαφορετικό.

Όταν καθίσουμε πάλι στον κύκλο -λέω κύκλος γιατί στις ψυχοθεραπευτικές και βιωματικές ομάδες καθόμαστε κυκλικά- μας ενδιαφέρει να μοιραστούν την εμπειρία τους σε σχέση με απλά ερωτήματα όπως «πόσο όμοιος ήταν ο όμοιος», «πόσο διαφορετικός ήταν ο όμοιος», «τελικά πόσο διαφορετικός ήταν ο διαφορετικός», «πόσο όμοιος ήταν ο διαφορετικός».

Μ’αυτό τον τρόπο θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με το ίδιο και το διαφορετικό, να δουν πως είναι με το διαφορετικό. Τι τους προκαλεί; τι είναι αυτό που τους φοβίζει; να δουν τυχόν προκαταλήψεις που έχουν. Κυρίως όμως θα έρθουν σε επαφή με τις προβολές που κάνουμε οι άνθρωποι όταν συναντάμε κάποιον που δεν γνωρίζουμε και με την αλήθεια της φράσης «μέσα στο διαφορετικό συναντώ τον εαυτό μου και μέσα στο ίδιο συναντώ τον άλλο».

Το άρθρο που μπορείτε να διαβάσετε εδώ αναφέρεται στον εκφοβισμό και τις διαστάσεις που έχει πάρει τελευταία μιας και ζούμε σε μια εποχή βαθιάς πόλωσης που ο τόνος του δημόσιου λόγου έχει γίνει πιο ανταγωνιστικός και επιθετικός. Μετέφρασα μέρος του άρθρου. Για τους τρόπους που αντιμετωπίζουμε τον εκφοβισμό, αφήνοντας το κομμάτι της ερμηνείας και του ναρκισσισμού. Η ερμηνεία δεν είναι κάτι απλό και η ναρκισσιστική διαταραχή είναι μεγάλο θέμα. Πιστεύω πως όταν είμαστε αποδέκτες κακοποιητικής συμπεριφοράς είναι σημαντικό να ξέρουμε απλούς και πρακτικούς τρόπους να την αντιμετωπίσουμε.

Άνθρωποι με αυτού του είδους κακοποιητικής συμπεριφοράς είναι αυτοί που προσπαθούν να εκφοβίσουν άλλους ανθρώπους, συχνά επανειλημμένα, τους οποίους βλέπουν ως αδύναμους ή ευάλωτους. Σύμφωνα με το άρθρο, αυτοί που εκφοβίζουν έχουν τέσσερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας -τα οποία αναφέρονται ως σκοτεινή τετράδα- που συμβαίνουν συχνά μαζί: τάση για χειραγώγηση, έλλειψη ενσυναίσθησης και προθυμία για ανάληψη ρίσκου, τάση να αντλεί ευχαρίστηση από την πρόκληση πόνου σε άλλους και εμμονή με τον εαυτό και την αίσθηση ότι είναι καλύτεροι από άλλους ανθρώπους.

Όταν λοιπόν είστε αποδέκτης εκφοβισμού μπορείτε να κάνετε τα παρακάτω:
Κατ ‘αρχάς, σιγουρευτείτε πως είστε ασφαλείς. Εάν όχι, καλέστε την ασφάλεια ή την αστυνομία. Καταγράψτε τη συμπεριφορά εκείνου που σας εκφοβίζει. Αυτό θα σας βοηθήσει εάν χρειάζεστε αποδεικτικά στοιχεία και θα σας αποτρέψει από το να αμφισβητήσετε τον εαυτό σας ή να σας αμφισβητήσουν.

Μην εμπλακείτε. «Η μόνη νικηφόρα κίνηση είναι να μην παίξουμε αυτό το παιχνίδι», λέει η Laurie Helgoe, κλινική ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Fragile Bully». Εάν μπείτε σε αντιπαράθεση αυτό θα ενθαρρύνει τον εκφοβιστή, ο οποίος θα ανταποκριθεί με το να επιτεθεί ακόμα περισσότερο.

Μην αφήσετε την κακοποιητική συμπεριφορά να καταλάβει χώρο στο μυαλό σας. Προσπαθήσετε να περιορίσετε το πόσο σκέφτεστε ή μιλάτε γι αυτόν τον άνθρωπο σε άλλους. Αποκλείστε τον/την από όλα τα κοινωνικά δίκτυα. Είναι ένας τρόπος να βάλετε όριο.

Αποδεχτείτε ότι δεν πρόκειται να αλλάξετε τον άνθρωπο και φυσικά δεν είναι δική σας δουλειά να κάνετε τέτοια πράγματα. Δεν είναι κανενός δουλειά. Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας -ποτέ μη δεχτείτε σχόλια “μήπως όμως και εσύ είπες κάτι που τον/την θύμωσε;”- και μην παίρνετε προσωπικά τη συμπεριφορά. Απλά εκείνη τη στιγμή βρήκε εσάς ως στόχο. Ο τρόπος που θυμώνουμε έχει να κάνει με δικά μας θέματα και είναι ευθύνη μας να τα διαχειριστούμε.

Φανταστείτε την αντίδρασή σας. Θέλετε να του/της την πείτε; Nα τον χτυπήσετε και να τον αφήσετε αναίσθητο; Κάντε τα όλα εικόνα, μαζί και την έκφραση του και μην κάνετε τίποτα από όλα αυτά. Εάν πρέπει να αντιδράσετε γιατί η επίθεση είναι συνεχής και σας προκαλεί βλάβη, βεβαιωθείτε πως θα υπάρχει συνέπεια στον άλλον. Μην απειλείτε πως θα κινηθείτε νομικά. Κάντε το. Εάν χρειαστεί να παρέμβει μια αρχή -αστυνομία, τμήμα ανθρωπίνων πόρων, δικηγόρος- κάντε το. Οι συνέπειες διαμορφώνουν τη συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων.

Μην ξεχνάτε πως ποτέ δεν παλεύουμε με τα γουρούνια γιατί εμείς λερωνόμαστε και τα γουρούνια το ευχαριστιούνται.

Ένα από τα θέματα που δυσκολεύουν αρκετό κόσμο είναι να λένε “όχι”.  Όταν λέμε “όχι” μέσα μας συμβαίνει μια εσωτερική σύγκρουση η οποία έχει να κάνει απ’τη μια με τη δική μας αίσθηση εξουσίας και απ’την άλλη με την επιθυμία να εξυπηρετήσουμε τον άλλον, να φανούμε αρεστοί και κυρίως να αποφύγουμε τον κίνδυνο αντιπαράθεσης που μπορεί να απειλήσει τη σχέση μας.

Έτσι, συνήθως συμβαίνουν τρία πράγματα: Λέμε ναι όταν στην πραγματικότητα θέλουμε να πούμε όχι. Αυτό μας φέρνει μια προσωρινή, ψευδή αίσθηση ηρεμίας όπου αργότερα αντικαθίσταται από δυσαρέσκεια και θυμό. Λέμε “όχι” επιθετικά κυρίως στους πιο κοντινούς μας και σ’εκείνους που θεωρούμε δεδομένους γιατί εκεί ξέρουμε πως η σχέση δεν απειλείται με διάλυση. Δεν απαντάμε καν στον άλλον. Η αποφυγή -που είναι και η πιο συχνή συμπεριφορά- δείχνει πως δεν τιμώ τη σχέση, τον εαυτό μου -είναι σαν να μην μας επιτρέπουμε να μη θέλουμε να κάνουμε κάτι- και φυσικά δείχνει ασέβεια προς τον άλλον άνθρωπο τον οποίο αγνοούμε με τον χειρότερο τρόπο.

Δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα απ’ τα παραπάνω. Βοηθάει πολύ να είμαστε σαφείς, συνοπτικοί και κυρίως σταθεροί. Δεν έχουμε κάποια υποχρέωση να εξηγούμε μπορούμε όμως εάν θέλουμε να πούμε για αυτά που είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε ή για το πότε θα μας είναι πιο εύκολο να πούμε ναι. Είναι ένας τρόπος να δείξουμε πως ακούσαμε και κυρίως οι άλλοι ξέρουν τι μπορούν να περιμένουν από εμάς. Υπάρχουν φορές που δεν είμαστε σίγουροι εάν θέλουμε να κάνουμε κάτι. Προσωπικά, σ’αυτές τις περιπτώσεις συνήθως λέω “χρειάζομαι λίγο χρόνο να το σκεφτώ, θα σε ενημερώσω την Τετάρτη το πρωί”.

Η προθεσμία μας κρατά υπεύθυνους και διασφαλίζει πως θα σεβαστούμε και τη σχέση και τον εαυτό μας.

Σε μια μελέτη που είχε γίνει στο περιοδικό Journal of Consumer Research διαπιστώθηκε πως η φράση “εγώ δεν” σε αντίθεση με το “δεν μπορώ” επέτρεψε στους συμμετέχοντες να απαλλαγούν από δεσμεύσεις που δεν ήθελαν γιατί το “δεν μπορώ” αφήνει περιθώρια διαπραγμάτευσης ενώ το “εγώ δεν” υπονοεί ότι έχουμε σταθερά όρια και κανόνες για τον εαυτό μας. Το όριο είναι σταθερότητα και με τη σταθερότητα αισθανόμαστε ασφάλεια.

Το να λέμε στους άλλους ναι μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στη δουλειά μας, τη φήμη μας, την επαγγελματική μας ανάπτυξη, αλλά λέγοντας όχι, ειδικά όταν μας δυσκολεύει, είναι ένα απ’τα πιο σίγουρα βήματα που μπορούμε να κάνουμε για την προσωπική μας ανάπτυξη.  Μαθαίνω πως μια σχέση υπάρχει όχι επειδή θα λέω σε όλα ναι από φόβο μήπως απογοητεύσω ή πληγώσω τον άλλο. Μαθαίνω πως είμαι υπεύθυνος να με προστατεύω και αυτό θα συμβεί με τον τρόπο που οριοθετούμαι. Μαθαίνω να με παρατηρώ: “τι με εμποδίζει να λέω όχι; ο φόβος; προσπαθώ να γίνομαι αρεστός; είναι μοτίβο και εάν ναι, σε τι με εξυπηρετεί στο σήμερα”;

Την επόμενη φορά που θα νιώσετε μπερδεμένοι ανάμεσα στο να θέλετε να κάνετε κάποιον άλλο ευτυχισμένο και να θέλετε να γίνετε ευτυχισμένοι, σκεφτείτε απλά πως η λέξη όχι σε ό,τι σας ζητούν είναι απλώς ένας άλλος τρόπος να πείτε ναι σε αυτό που πραγματικά θέλετε να δεσμευθείτε.

Το να μπορείτε να λέτε όχι μπορεί να σας επιτρέψει να είστε πιο ειλικρινής και αυθεντικοί με τους άλλους. Οι άνθρωποι θα έρχονται σε εσάς για αυτά στα οποία είστε πιο ανοιχτοί να πείτε ναι, κυρίως όμως, με τη στάση σας, θα έχουν μάθει να σέβονται το ναι σας αντί να το θεωρούν δεδομένο.

Ο Carl Jung ήταν εκείνος που είπε: “Όλα όσα μας εκνευρίζουν στους άλλους μπορούν να μας οδηγήσουν στην κατανόηση του εαυτού μας”. H τάση μας να επικρίνουμε με ευκολία τους άλλους λέει περισσότερα για εμάς παρά για το άλλο πρόσωπο. Όλοι είναι ο καθρέφτης μας. Η δική μας αντανάκλαση στους άλλους δείχνει όχι μόνο ποιοι είμαστε, αλλά και πώς να είμαστε καλυτεροι. Την επόμενη φορά που θα σκεφτούμε να επικρίνουμε και μάλιστα δημόσια, μπορούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό, όπως το να σταματήσουμε και να αναλογιστούμε το “γιατί”.

Οκτώ λόγοι που είμαστε επικριτικοί με τους άλλους:

1. Πιστεύουμε πως κάτι είναι ηθικά λανθασμένο
2. Δεν έχουμε κατανόηση
3. Πυροδοτείται κάποιο δικό μας θέμα
4. Ζηλεύουμε αυτό που κάνουν ή έχουν οι άλλοι
5. Αισθανόμαστε ανασφάλεια
6. Αποφεύγουμε να έρθουμε σε επαφή με τα συναισθήματά μας
7. Μας είναι τόσο γνώριμο να επικρίνουμε τον εαυτό μας, οπότε το κάνουμε με μεγάλη ευκολία και στους άλλους.
8. Βλέπουμε τον απέναντι ως απειλή προς τα πιστεύω και τις ιδέες μας