Όταν κάτι πάει στραβά στον κόσμο οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να δώσουν μια εξήγηση, μια ερμηνεία. Τις περισσότερες φορές καταλήγουμε να λέμε πως βασική αιτία είναι η έλλειψη αυτού που στη ζουλού γλώσσα ονομάζεται “ubuntu”.

Ubuntu σημαίνει συμπόνοια, αποδοχή και ανθρωπιά αλλά πηγάζει από τη βαθύτερη έννοια της ενσυναίσθησης και της ενότητας. Δεν είναι μόνο θαυμασμός για αυτό που είναι όμορφο, άδολο, επιτυχημένο, είναι αυτό που κάποιος καταφέρνει να νιώθει για εκείνους που δεν αποδέχεται, δεν εγκρίνει, για εκείνους που έχουν κάνει μεγάλα λάθη ακόμα και όσους έχουν παραβιάσει τους ηθικούς τους κώδικες.  Ubuntu είναι να μπορούμε να ακούσουμε πως συμπεριφορές άλλων δεν έχουν πάντα κακία ή πρόθεση να προκαλέσουν κακό αλλά πολλές φορές ο φόβος κάνει τους ανθρώπους επιθετικούς. 

Ubuntu είναι να μπορούμε να αναρωτιόμαστε με συμπάθεια και φαντασία πώς μπορεί κάποιος να έχει φτάσει να συμπεριφέρεται με αλαζονεία και υποτίμηση προς τους άλλους. Το ubuntu μας επιτρέπει να δούμε το χαμένο, ευάλωτο ή τραυματισμένο παιδί που κρύβεται μέσα σ’έναν μπερδεμένο και απογοητευμένο ενήλικα. Ubuntu είναι όταν μας αποδεχόμαστε ολόκληρους. Με τα προτερήματα και τους περιορισμούς μας. 

Οι σχέσεις χωρίς ανταπόκριση για τους περισσότερους είναι κάτι πολύ στενάχωρο, ταλαιπωρητικό που το πρώτο που προσπαθούν να κάνουν είναι να απεγκλωβιστούν το συντομότερο δυνατόν ή εξαρχής δεν διανοούνται να μπουν σε μια τέτοια σχέση. “Αυτό δεν είναι το φυσιολογικό”; θα αναρωτηθεί κάποιος. Γιατί να θέλουμε να είμαστε σε μια σχέση που ο άλλος δεν ανταποκρίνεται όπως θα θέλαμε; γιατί να χάνουμε χρόνο με κάποιον που δεν μας ανταποδίδει τη στοργή που έχουμε ανάγκη; γιατί να θέλουμε να σχετιζόμαστε με απόμακρους ανθρώπους; 

Ωστόσο, για κάποιους ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Τους είναι δύσκολο να φανταστούν πως είναι σε μια σχέση στην οποία θα έπαιρναν αγάπη, θα καλύπτονταν οι ανάγκες τους.  Αισθάνονται αμηχανία με κάποιον που είναι ευγενικός, φροντιστικός, ζεστός και προσεκτικός. Για αρκετούς ανθρώπους η συνέπεια και η σταθερότητα είναι ενδείξεις αδυναμίας ή και πίεσης. Είναι αρκετοί εκείνοι που επιλέγουν την ταλαιπωρία και την ένταση και όταν μια σχέση δεν χρειάζεται υπερβολική προσπάθεια και δεν έχει πόνο τους φαίνεται βαρετή.

Ο Konrad Lorenz, ζωολόγος, ηθολόγος, ορνιθολόγος μελέτησε τη συμπεριφορά των ζώων και έγινε διάσημος με τη θεωρία της εγχάραξης (imprinting). Τη διαδικασία που μόλις λίγες ώρες μετά τη γέννηση ένας νεοσσός νιώθει ενστικτωδώς την έλξη προς τη μητέρα του ή το άτομο που θα δει πρώτα μπροστά του.

Ο Lorenz διερεύνησε τους μηχανισμούς αποτύπωσης, όπου ορισμένα είδη ζώων  προσκολλούνται στο πρώτο μεγάλο κινούμενο αντικείμενο που συναντούν. Αυτή η διαδικασία υποδηλώνει ότι η προσκόλληση είναι έμφυτη και προγραμματισμένη γενετικά.

Πήρε έναν μεγάλο αριθμό από αυγά χήνας και τα κράτησε μέχρι να εκκολαφθούν. Τα μισά από τα αυγά τα άφησε στη μητέρα χήνα, ενώ ο Lorenz κράτησε τα υπόλοιπα σε εκκολαπτήριο, για να βεβαιωθεί ότι εκείνος, θα ήταν η πρώτη κινούμενη μορφή που θα έβλεπαν οι νεοσσοί. Τα χηνάκια που ήταν μαζί με τη μαμά χήνα την ακολούθησαν, ενώ τα υπόλοιπα ακολούθησαν τον Lorenz.

Για να διασφαλιστεί ότι η αποτύπωση είχε συμβεί, ο Lorenz έβαλε όλα τα χηνάκια μαζί κάτω από ένα αναποδογυρισμένο κουτί ώστε να αναμιχθούν. Όταν αφαιρέθηκε το κουτί, οι δύο ομάδες χωρίστηκαν για να πάνε στις αντίστοιχες «μητέρες» τους – τα μισά στη μαμά χήνα και τα υπόλοιπα στον Lorenz. Η αποτύπωση έγινε χωρίς καν να γίνει σίτιση αν και φαίνεται να υπάρχει μια κρίσιμη περίοδος κατά την οποία μπορεί να συμβεί (12-17 ώρες μετά την εκκόλαψη). Το πιο ενδιαφέρον είναι πως μετά από 32 ώρες η αποτύπωση είναι απίθανο να συμβεί. Ο Lorenz ισχυρίστηκε ότι μόλις γίνει το αποτύπωμα, δεν μπορεί να αντιστραφεί, ούτε μπορεί το χηνάκι να αποτυπωθεί και σε κάποιον άλλο.

Σκληρά και διαφωτιστικά, ο Lorenz έδειξε ότι ένας νεοσσός μπορεί -ανάλογα και με το πείραμα-  να αναπτύξει μια εξαιρετικά ισχυρή προσκόλληση είτε σε έναν επιστήμονα, ή στη μαμά του ή σ’ενα ποδήλατο, μια λεκάνη, μια ρόδα αυτοκινήτου ή οτιδήποτε άλλο.

Η θεωρία της εγχάραξης όπως ήταν φυσικό επηρέασε πολύ και άλλες επιστήμες όπως της ψυχολογίας και αυτό γιατί η αποτύπωση έχει συνέπειες, τόσο για τη βραχυπρόθεσμη επιβίωση, όσο και μακροπρόθεσμα σχηματίζοντας εσωτερικά πρότυπα για μεταγενέστερες σχέσεις. Η φύση και η μορφή της πρώτης σχέσης γίνεται μοντέλο για τις επόμενες, προκαλώντας προσδοκίες για το αν το άτομο είναι άξιο αγάπης και κατά πόσο μπορεί να βασιστεί στους άλλους.

Όπως και τα χηνάκια, έτσι και τα βρέφη δεν είναι σε θέση να διακρίνουν καλά ανάμεσα στους φροντιστές τους. Προσκολλώνται σε όποιον είναι κοντά τους, όχι σε αυτόν που θα ήθελαν ιδανικά να επιλέξουν. Κάποια άτυχα βρέφη για να επιβιώσουν θα προσκολληθούν σε ανθρώπους που δεν αξίζουν την αγάπη τους, που είναι τόσο σχετικοί  με τις ανάγκες τους όσο και ένα ποδήλατο σε ένα χηνάκι. Ένα βρέφος δεν θα εγχαραχθεί σε μια ρόδα ή σε μια λεκάνη, αλλά μπορεί να προσκολληθεί σε κάποιον που το αμελεί συναισθηματικά, το κριτικάρει, το κάνει να αισθάνεται ντροπή.  

Έτσι, το βρέφος, στην ενήλικη ζωή, θα ψάχνει συντρόφους που κάτι στη συμπεριφορά τους θα του είναι οικείο και θα το έχει ξαναζήσει γιατί οι άνθρωποι πάμε στο γνώριμο γιατί εκεί ξέρουμε τον τρόπο να υπάρχουμε, τον τρόπο που θα συμπεριφερθούμε. Δύσκολα και μετά από σκέψη θα δώσουν ευκαιρία σε ανθρώπους οι οποίοι δεν είναι διατεθειμένοι να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους για πολυπλοκότητες που έχουν λανθασμένα συνδέσει με την αγάπη. Πολύ συχνά περιγράφουν κάποιον ως ‘βαρετό’ όταν στην πραγματικότητα εννοούν: “Είναι απίθανο να με κάνει να υποφέρω με τον τρόπο που πρέπει να υποφέρω για να αισθανθώ ότι η αγάπη είναι πραγματική”. 

Μπορεί να είμαστε πολύ πιο εξελιγμένοι από τα πουλιά αλλά κάποιες φορές, ένα τραύμα μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε τόσο ανυπεράσπιστοι όσο και ένα χηνάκι. Δεν υπάρχει τίποτα προσβλητικό σε αυτό. Μπορεί να χρειαστεί καιρός και αρκετή δουλειά για να αποκτήσουμε επίγνωση μιας διαδικασίας που στο τώρα δεν μας προσφέρει κάτι και πως ως ενήλικοι έχουμε επιλογές. Επιλογές και την ελευθερία να απογειωθούμε και να βρούμε μια ενήλικη μορφή αγάπης που δεν θα χαρακτηρίζουμε βαρετή.

Ευγενή κίνητρα και δικαιολογημένες αιτίες είναι πίσω από την σύνδεση που έχουμε κάνει πως το να μην εγκαταλείπουμε τους ανθρώπους σημαίνει ωριμότητα και καλοσύνη.   Όλοι οι κινηματογραφικοί χαρακτήρες όσο πληγωμένοι και αν είναι διατηρούν την πίστη στους ανθρώπους που αγαπούν, δεν τους αφήνουν όταν έχουν προβλήματα, αντέχουν τις δυσκολίες. “Το να τρέχεις μακριά είναι απιστία. Πολλά πράγματα είναι αναλώσιμα. Οι άνθρωποι ποτέ”. 

Ωστόσο, αυτή η στάση ζωής έχει ένα σημαντικό μειονέκτημα: ότι η υγεία μας, ο αυτοσεβασμός και η ωριμότητα κάποιες φορές ίσως να απαιτούν τη δυνατότητα να εγκαταλείψουμε κάποιον, να σταματάμε να δίνουμε συνέχεια το πλεονέκτημα της αμφιβολίας, να συγχωρούμε για πολλοστή φορά τα πάντα, να φανταζόμαστε πως πίσω από τις απρόσεκτες πράξεις που έκαναν και λόγια που είπαν εννοούσαν κάτι άλλο, πως οι προθέσεις τους ήταν καλές. Ίσως κάποια στιγμή χρειαστεί να αποφασίσουμε αν θα εγκαταλείψουμε κάποιον άλλον ή τον εαυτό μας. 

Συνήθως τα παιδιά λόγω συνθηκών και έλλειψης επιλογών δεν έχουν την ικανότητα να εγκαταλείψουν έναν ενήλικα όσο και αν τους έχει απογοητεύσει και συνεχίζουν -με οποιοδήποτε κόστος- να αγαπούν τον γονιό που προσφέρει αγάπη ακόμα και αν αυτή η αγάπη συνοδεύεται και με οδυνηρές πτυχές.

Τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν πως οι γονείς είναι άνθρωποι με αδυναμίες και περιορισμούς και συνήθως σκέφτονται τα εξής:

• Μπορεί να αλλάξουν

Το παιδί πιστεύει και περιμένει υπομονετικά πως ο ενήλικας θα μεταμορφωθεί στο άτομο που τόσο πολύ έχει ανάγκη.

• Κατά βάθος είναι καλή/καλός 

Ένα παιδί μπορεί να δέχεται και να γίνεται στόχος των πιο κακών διαθέσεων ενός γονιού, αλλά να είναι και ο πιο αφοσιωμένος και ένθερμος υπερασπιστής του. 

• Μάλλον το πρόβλημα είμαι εγώ 

Πιο εύκολα διαχειρίσιμο για ένα παιδί να πιστέψει πως είναι κακό και προβληματικό παρά να έρθει σε επαφή με τον πόνο της συνειδητοποίησης ότι ο γονιός του -από τον οποίο εξαρτάται- μπορεί απλά να είναι ένας κακός και εγωιστής μέτριος άνθρωπος. 

• Κανείς και πουθενά αλλού δεν μπορεί να είναι καλύτερα

σχεδόν αδύνατο για ένα παιδί να ξεφύγει, να πει “ξεκινάω από την αρχή” ή να πει “τέλος” σε μια κακοποιητική συμπεριφορά. Δύσκολα φαντάζονται τον εαυτό τους σε άλλες συνθήκες ιδιαίτερα εκείνα που έχουν τους περισσότερους λόγους για να μιλήσουν δεν υψώνουν καν τη φωνή τους. 

Κάθε μία από τις παραπάνω σκέψεις έχει και την ενήλικη αντίστοιχη. Σε κάποιες ανεκπλήρωτες σχέσεις, οι δεξιότητές μας μπορεί να είναι όσες και αυτές που είχαμε ως παιδιά. Μπορεί να είμαστε καλοί να δικαιολογούμε γιατί μένουμε κάπου που δεν είναι καλά, γιατί φταίμε εμείς, γιατί οι άλλοι έχουν ελαφρυντικά.

Αυτό όμως δεν σημαίνει πως στο σήμερα δεν μπορούμε να μάθουμε να θυμώνουμε και με κάποιον άλλο εκτός από τον εαυτό μας. Να κάνουμε κάτι που μας φαίνεται πολύ περίεργο: να φεύγουμε. Αυτό δεν είναι ένδειξη δειλίας ή αδυναμίας χαρακτήρα. Είναι ένδειξη πως μαθαίνουμε να αγαπάμε τον εαυτό μας και να τοποθετούμε τις ανάγκες μας εκεί που θα έπρεπε να είναι: στο κέντρο των σκέψεών μας. 

Το συλλογικό τραύμα είναι ένα τραυματικό γεγονός που μοιράζεται μια ομάδα ανθρώπων. Μπορεί να πρόκειται για μια μικρή ομάδα -όπως μια οικογένεια- ή μια ολόκληρη κοινωνία. Τέτοια συμβάντα μπορεί να είναι αεροπορικά ή άλλα δυστυχήματα, φυσικές καταστροφές, πόλεμος, φτώχεια, πανδημίες.

Κάποιες φορές ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να οδηγήσει σε συλλογική κατάθλιψη, απάθεια, υπερβολική υπακοή, απώλεια νοήματος και πρωτοβουλίας και γενικά σε μια στασιμότητα. Μπορεί να οδηγήσει και σε πόλωση, επιθετικότητα ή και βία.

Όταν ένας άνθρωπος ή μια κοινότητα βιώνει τέτοια συναισθήματα, αυτά, έχουν την τάση να εξαπλώνονται σαν επιδημία στο πεδίο και να εμποδίζει τους ανθρώπους να είναι σε επαφή με οποιοδήποτε υποστηρικτικό πλαίσιο. Οι άνθρωποι μπορεί να γίνουμε καχύποπτοι, να νιώθουμε ανημπόρια, ντροπή και υποβάθμιση, άλλοι να κατηγορούμε το περιβάλλον που ζούμε, άλλοι το Θεό ή την Εκκλησία για οτιδήποτε δεν είναι καλό στη ζωή.

Ξέρουμε ότι η εμπειρία, το συναίσθημα μετά από το τραύμα, τόσο για έναν άνθρωπο όσο και για μια ομάδα είναι η μοναξιά, με τρόπο που είναι δύσκολο να εξηγηθεί. Η εμπειρία όσων επιστρέφουν από μάχη ή αιχμαλωσία ή επιβιώνουν από μια έκρηξη ή από ένα ναυάγιο, είναι σοκαριστικά παρόμοια: αυτή της συναισθηματικής μοναξιάς.

Ο πυρήνας του τραύματος είναι η μοναξιά. Ως εκ τούτου, η βασική ανάγκη είναι σχεσιακή.

Η πρόκληση για να ξεπεράσουμε τη μοναξιά είναι να βρούμε έναν τρόπο να έρθουμε σε επαφή, να συνδεθούμε με το περιβάλλον. Να σκεφτούμε “τι χρειάζομαι;” “τι θα με βοηθήσει στο εδώ και τώρα;” Μπορούμε να ενθαρρύνουμε τον διπλανό μας και να τον βοηθήσουμε να αποκαταστήσει το σύστημα αυτουποστήριξής του.

Φυσικά οι ανάγκες των ανθρώπων διαφέρουν ως προς το τι θεωρείται υποστήριξη όπως και η ικανότητα ενός ανθρώπου να πάρει βοήθεια και αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (φύλο, ηλικία, θρησκευτικές και άλλες πεποιθήσεις, παρελθόν) που καλό είναι να αντιμετωπίζονται με διακριτικό και ευαίσθητο τρόπο.

Ωστόσο, ορισμένες βασικές ανάγκες φαίνεται να είναι καθολικές για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε μια υπαρξιακή κρίση καθώς το πρώτο που χάνει κάποιος είναι το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Βασικές πληροφορίες για το πού βρίσκονται, ποιος είναι δίπλα τους, τι πρόκειται να συμβεί στη συνέχεια, πότε, πού και τι μπορούν να περιμένουν στη δεδομένη κατάστασή τους. Χρειάζονται όσο το δυνατόν πιο σαφείς και ακριβείς πληροφορίες, καθώς η γνώση, ακόμη και αν είναι δυσάρεστη ή τραγική, μας φέρνει σε επαφή με την πραγματικότητα και μόνο έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε σιγά σιγά την αίσθηση και τον τρόπο να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, αντί να παρασυρόμαστε στα τυφλά.

Επίσης ξέρουμε, ότι είναι ανάγκη να αναγνωρίζεται από το περιβάλλον η τραυματική εμπειρία και να επιβεβαιώνεται ότι συνέβη πραγματικά. Αυτό, το να “μένω μαζί με τον άλλον” είναι μια παρέμβαση θεραπευτική που πρώτα σπάει τον κύκλο της μοναξιάς, μετά βοηθάει τη δημιουργία επαφής με το περιβάλλον. Προσφέρει τον χρόνο και τον χώρο για να αφομοιώσει ο άνθρωπος τι έχει συμβεί, επαναλαμβάνοντας την αφήγηση ξανά και ξανά, σε κάποιον που ακούει, δεν κρίνει, δεν δίνει συμβουλές, δεν αποφασίζει ποιος υποφέρει περισσότερο ή ποιος είναι θύμα ή ήρωας. Ίσως αυτό να είναι το πρώτο μικρό βήμα για μια πρώτη ανακούφιση από το βάρος και τον πόνο.

Το τελευταίο διάστημα πέφτω συνέχεια πάνω σε άρθρα παρόμοιας θεματολογίας: “γιατί είναι σημαντικό να αφηγούμαστε την ιστορία μας; 10 λόγοι που πρέπει να μοιραστείτε την ιστορία σας δημόσια. ανθεκτικότητα και τα τέσσερα οφέλη που θα έχετε εάν πείτε την ιστορία σας”

Το σύντομο αυτό άρθρο μας προτρέπει να αρχίσουμε τώρα να καταγράφουμε κάποιες ιστορίες μας, όσο οι αναμνήσεις είναι ζωντανές. Οι καλύτερες ιστορίες δείχνουν όχι μόνο τι έχουμε κάνει, αλλά γιατί και πώς, μας επισημαίνει ο αρθρογράφος. Μας λέει να ξεκινήσουμε μιλώντας/γράφοντας για τον τρόπο με τον οποίο βρεθήκαμε σε μια δουλειά. Τι προσπαθούμε να κάνουμε με τη ζωή μας και πώς λειτουργεί; τους μεγαλύτερους θριάμβους μας, τις αποτυχίες μας και τι έχουμε μάθει από αυτές. Επίσης, τα πιο περίεργα, τα πιο αστεία, τα πιο υπέροχα και απαίσια πράγματα που μας έχουν συμβεί.

«Το να βάζεις τα πράγματα σε λέξεις βοηθά να τα οργανώσεις στο μυαλό σου», λέει ο James W. Pennebaker, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. «Κάποτε, όλοι πρέπει να στεκόμαστε και να κάνουμε έναν απολογισμό και να σκεφτόμαστε: Τι κάνω, πού πηγαίνω και είναι αυτή η ζωή που θέλω;»

Σε όλο αυτό, υπάρχει ένα κέρδος μας λέει. Η συγγραφή ή η καταγραφή αυτών των ιστοριών συχνά βοηθάει τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους και μπορεί ακόμα και να βελτιώσουν την υγεία τους. Υπάρχουν και άνθρωποι που έχουν ελάχιστο ή καθόλου ενδιαφέρον για το παρελθόν, συμπεριλαμβανομένου και του δικού τους. Μας προτείνει εάν στην προσπάθειά μας να πούμε την ιστορία μας διαπιστώσουμε ότι μας φέρνει μόνο θλίψη, να μην επιμείνουμε.

Θα συμφωνήσω με τη τελευταία παράγραφο του άρθρου πως ακόμα και αν κανείς δεν διαβάσει ή δεν ακούσει την ιστορία μας, δεν θα έχουμε χάσει το χρόνο μας, μιας και ποτέ δεν είναι αργά να αλλάξουμε -εάν θέλουμε- τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και να τον κάνουμε καλύτερο.

Πιστεύω πως ο καθένας μας προσπαθεί να κατανοήσει τη ζωή του μέσα από την αφήγηση της προσωπικής του ιστορίας. Ο τρόπος που επιλέγουμε να το κάνουμε λέει πολλά για εμάς αλλά κυρίως μπορεί να γίνει ένα ψυχολογικό εργαλείο που θα ανακουφίσει τον πόνο μας. Τι γίνεται όμως όταν κάποιος δεν μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία γύρω από τη θλίψη του; τι γίνεται όταν η ιστορία του αφηγείται αυτόν; Η παιδική ηλικία αφήνει στον καθένα μας μια τέτοια ιστορία. Μια ιστορία που δεν βρήκαμε τρόπο να εκφράσουμε με λόγια, γιατί κανένας δε μας βοήθησε να βρούμε τις κατάλληλες λέξεις. Όταν δεν έχουμε τρόπο να αφηγηθούμε την ιστορία μας, η ιστορία μας αφηγείται εμάς.

https://www.wsj.com/articles/the-way-you-tell-your-life-story-matters-start-now-11671992737

Μέσα στο συρμό του μετρό του Λονδίνου πριν λίγους μήνες είδα αυτή τη διαφήμιση. Ένα χέρι που στα ακροδάχτυλά του έχει σπάγγους που καταλήγουν στα πόδια και στα χέρια ενός γυναικείου σώματος παραπέμποντας σε μαριονέτα. “Όταν ένας θύτης ελέγχει τα οικονομικά σου, ελέγχει και σένα”. 

Η ενδοοικογενειακή οικονομική κακοποίηση η οποία συζητείται πιο σπάνια, σχεδόν πάντα συμβαδίζει με την ενδοοικογενειακή βία. Η οικονομική βία είναι η στέρηση πόρων, ευκαιριών, αγαθών και υπηρεσιών που αποσκοπεί στον έλεγχο της συντρόφου προκειμένου να αισθανθεί ανίσχυρη και αδύναμη να εγκαταλείψει την κακοποιητική σχέση.

Ασκείται με πολλούς τρόπους: Με τη στέρηση του δικαιώματος για οικονομική αυτονομία δηλαδή με την απαγόρευση ή παρεμπόδιση στην εργασία. Με τον έλεγχο των περιουσιακών στοιχείων και του εισοδήματος του θύματος δηλαδή ο θύτης μπορεί να αποσπά τον μισθό της συντρόφου του ή να αρνείται την κατά βούληση αξιοποίησή του, να την αποκλείει από χρηματοπιστωτικούς πόρους (π.χ. να παρακράτηση τραπεζικής κάρτας), να την εξαναγκάζει άμεσα ή έμμεσα να πάρει δάνειο στο όνομά της, να μην της επιτρέπει την  πρόσβαση στο οικογενειακό εισόδημα ή να αποφασίζει για κοινούς πόρους χωρίς την ενημέρωση της. Τέλος περιλαμβάνει την αποστέρηση του θύματος από αναγκαία εισοδήματα για την κάλυψη των βασικών του αναγκών.

Μπορεί να συμβεί στον καθένα με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα είναι η παρενόχληση του θύματος στον εργασιακό του χώρο και πολύ συνηθισμένη τακτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας η σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση πριν από διαδικτυακές συναντήσεις ώστε το θύμα να εμφανίζεται απροετοίμαστο και αποσπασμένο, ή απλά να κάνει φασαρία κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο συνεχής έλεγχος ακόμα και για τα πιο μικρά πράγματα. π.χ. “γιατί χρησιμοποιείς τόσο πολύ απορρυπαντικό για τα ρούχα;” Το εξαναγκαστικό χρέος όχι μόνο με άμεσο τρόπο (απειλές για τη ζωή του θύματος ή των παιδιών) αλλά και με έμμεσο τρόπο π.χ. “θα χάσω τη δουλειά μου, πιέζομαι τόσο πολύ, δεν αντέχω” είναι ένας από τους πιο περίπλοκους τρόπους οικονομικής εκμετάλλευσης καθώς δύσκολα αποδεικνύεται πως έγινε υπό καθεστώς πίεσης ή απειλής.

Η συνειδητοποίηση ενός ανθρώπου ότι καοποιείται είναι από μόνη της ένας βαθύς υπαρξιακός πόνος. Ένα σχέδιο απόδρασης είναι εφικτό αλλά απαιτεί σχεδιασμό και προσοχή για την ασφάλεια όχι μόνο του θύματος αλλά και των παιδιών, εάν υπάρχουν.

Στους παρακάτω συνδέσμους θα βρείτε πολλές πληροφορίες.

“Γεια. Είμαι 31 χρονών, έχω μια πολύ καλή δουλειά, μένω μόνος μου, έχω μεγάλη οικογένεια (γονείς, αδέρφια, ξαδέρφια κλπ) και φαινομενικά δεμένη αλλά είναι σαν να είμαι ορφανός. Εχω ψυχολογία ορφανού. Αποφεύγω να ζητήσω το οτιδήποτε, δεν θέλω κιόλας γιατί ναι μεν τις περισσότερες φορές θα το πάρω αλλά κάτι φορές δεν θέλω να το ζητήσω. Όσες φορές το πάρω, θα είναι μαζί με ένα ‘αλλά’. Δεν αναφέρομαι μόνο σε υλικά αγαθά αλλά στα πάντα. από μια γνώμη, μια απόφαση που θέλω να πάρω.  Πολλές φορές σκέφτομαι πως είμαι υπερβολικός και πως υπάρχουν και πολύ χειρότερα και έχω και ενοχές γιατί όντως υπάρχουν και χειρότερα. Σκέφτομαι εάν ήμουν όντως ορφανός τουλάχιστον θα έλεγα ‘πως είσαι ορφανός, οπότε δεν μπορείς να λάβοις παρά του του μη έχοντος’. έχεις να μου δώσεις κάποια απλή ή έστω κάπως σύντομη συμβουλή που θα με βοηθήσει να μη νιώθω έτσι;” 

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι -περισσότεροι από όσοι φαντάζεσαι- που αισθάνονται θλίψη και βιώνουν μια συνεχή απώλεια της οικογένειάς τους όπως θα την ήθελαν. Εσύ το ονόμασες “ψυχολογία ορφανού” κάπου το είχα διαβάσει και ως “λειτουργικά ορφανός-functional orphan”, αλλά η αλήθεια είναι πως όπως και να ονομάσουμε αυτά τα συναισθήματα τις περισσότερες φορές στερούνται δικαιώματος έκφρασης και δεν υποστηρίζονται και πολύ κοινωνικά.  

Αν θέλουμε να κάνουμε μια περιγραφή για να δω πως κατάλαβα καλά αυτά που έγραψες και πως μιλάμε για το ίδιο πράγμα, θα μιλήσουμε για ανθρώπους που οι γονείς τους,
η οικογένειά τους, είναι εν ζωή, αλλά ζουν χωρίς τη φροντίδα και την υποστήριξη που θεωρούμε πως συνεπάγεται με το να είσαι παιδί -συμπεριλαμβανομένου και ενός ενήλικου παιδιού- με μια μητέρα και/ή ένα πατέρα. Το να έχει κάποιος την ψυχολογία ορφανού σημαίνει πως μπορεί να βρίσκεται σε τακτική επαφή με την οικογένειά του, αλλά δεν νιώθει μια αίσθηση ασφάλειας και υποστήριξης που θα ήθελε πολύ. Αυτό τις περισσότερες φορές σημαίνει το να είναι η οικογένειά μου εκεί, να μπορώ να μιλήσω χωρίς να φοβάμαι, να με ακούνε, να με δικαιώνουν και να με αποδέχονται.  Άλλοι άνθρωποι μπορεί να είχαν ένα είδος πρακτικής υποστήριξης  (είναι αυτό που πολύ συχνά ακούμε οι ψ “οι γονείς μου ήταν πολύ καλοί στα πρακτικά ζητήματα”) αλλά στη μετάβαση προς την ενηλικίωση την έχασαν, μιας και κάποιοι γονείς αποσύρουν τη φροντίδα και την υποστήριξη που προσφέρθηκε στην παιδική ηλικία πιστεύοντας ότι η ανατροφή έχει ολοκληρωθεί. Ελλείψει ισχυρών συναισθηματικών δεσμών,
τα ενήλικα παιδιά χάνουν ή περιορίζονται και όλα τα απτά στοιχεία της γονικής φροντίδας και ανατροφής. Αυτή η συνειδητοποίηση, η πραγματικότητα της συναισθηματικής μοναξιάς μπορεί να γίνει αρκετά επώδυνη. 

Μερικές φορές ο πόνος της ψυχολογικής ορφάνιας γίνεται πιο οξύς όταν ως ενήλικες πλέον γίνονται συναισθηματικά πιο ώριμοι ή ικανοί από τους ανθρώπους που τους μεγάλωσαν. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν δημιουργούν ένα περιβάλλον σπιτιού/ζωής που είναι πιο σταθερό και ήρεμο από τη ζωή που τους προσφέρθηκε και η ευθραυστότητα, το χάος, το μπέρδεμα ή η συναισθηματική αστάθεια των γονιών τους μπορεί να φανεί με μεγαλύτερη σαφήνεια. 

Μιας που σε λίγο καιρό θα έρθουν και οι γιορτές και θα ακούμε-διαβάζουμε συχνά για την οικογένεια, την παράδοση και τη σύνδεση, θα ήταν ανθρώπινο και ωραίο να υπάρχει χώρος να δούμε, να ακούσουμε -χωρίς να κρίνουμε με σχόλια του τύπου ‘μιλάς και εσύ;’- όλους εκείνους που αισθάνονται λυπημένοι και βιώνουν απώλεια και λαχτάρα. Θα βοηθήσει όμως περισσότερο εσύ ο ίδιος να επικυρώσεις την εμπειρία της θλίψης που βιώνεις και έχει να κάνει με το να μην έχεις από τους γονείς σου την αγάπη και τη φροντίδα όπως θα την ήθελες. Ανθρώπους που σε αγαπούν με τον τρόπο που ξέρουν αλλά μάλλον δεν μπορούν να είναι ένα ασφαλές και σίγουρο σημείο προσγείωσης που επιθυμείς. 

Η θλίψη σου είναι πραγματική και απόλυτα θεμιτή. Μη θυμώνεις και μην είσαι τόσο αυστηρός με σένα.  Η ανάγκη μας για ασφαλείς σχέσεις σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας δεν μας κάνει αδύναμους ή περίεργους ή ευάλωτους. Το να μην καλύπτονται κάποιες από τις ανάγκες μας από εκείνους που πιστεύεται ότι είμαστε πιο κοντά είναι μια πραγματική απώλεια που χρειάζεται να την αναγνωρίσουμε και να την τιμήσουμε για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Ζητάς γρήγορη λύση σε κάτι που σε ταλαιπωρεί και το καταλαβαίνω. Ξέρεις, αυτό είναι κάτι που χρειάζεται λίγο χρόνο. Μετά θα μπορέσεις πιο εύκολα να βρεις εναλλακτικούς και σίγουρους χώρους προσγείωσης που επιθυμείς. Μέχρι να γίνει αυτό, να είσαι φροντιστικός και ευγενικός με τον εαυτό σου.