Πολλοί εργαζόμενοι φτάνουν στα όρια της εξουθένωσης χωρίς να μπορούν να εντοπίσουν με σαφήνεια τι τους έχει οδηγήσει ως εκεί. Κι αυτό γιατί, στην επιφάνεια, τίποτα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει. Ούτε ο φόρτος εργασίας, ούτε ο τρόπος τους. Συνεχίζουν να δουλεύουν με συνέπεια, διάθεση, υπευθυνότητα. Δεν πρόκειται για εργαζόμενους που υστερούν σε απόδοση ή έχουν έλλειψη κινήτρων. Αντιθέτως, είναι εκείνοι που επαινούνται για την αφοσίωσή τους, που θεωρούνται «στήριγμα» της ομάδας, που αναλαμβάνουν ευθύνες πέρα από τον ρόλο τους, που σπεύδουν να καλύψουν τα κενά των άλλων. Το παράδοξο είναι πως αυτό το ίδιο μοτίβο συμπεριφοράς -που σε πρώτη ανάγνωση μοιάζει με επαγγελματική αριστεία- μπορεί, στην πραγματικότητα, να αποτελεί έκφραση μιας πιο βαθιάς ψυχοδυναμικής. Μιας ασυνείδητης -τις περισσότερες φορές- εσωτερικής ανάγκης να είμαστε απαραίτητοι, χρήσιμοι, διαρκώς διαθέσιμοι, ακόμα και με τίμημα την προσωπική μας ευημερία.

Η συνεξάρτηση (codependency) δεν είναι επίσημη ψυχιατρική διάγνωση, αλλά είναι ένας τρόπος περιγραφής σχέσεων όπου ο άνθρωπος παίρνει αίσθηση αξίας μέσα από την ικανοποίηση των αναγκών των άλλων. Αν και η έννοια αυτή ξεκίνησε από τη μελέτη οικογενειών με ιστορικό εθισμών, σήμερα αναγνωρίζεται ότι οι συνεξαρτητικές δυναμικές μεταφέρονται και στον επαγγελματικό χώρο και μάλιστα σε περιβάλλοντα που δεν έχουν καμία σχέση με επαγγέλματα φροντίδας ή ψυχικής υγείας.

Στο εργασιακό περιβάλλον, η συνεξάρτηση παίρνει τη μορφή της υπερβολικής ανάληψης ευθυνών, της αδυναμίας να ειπωθεί «όχι», της συνεχούς ανάγκης για επιβεβαίωση και της εσωτερικής πίεσης να «είμαι πάντα χρήσιμος». Ένας εργαζόμενος που αναλαμβάνει συνέχεια επιπλέον αρμοδιότητες -ακόμη και όταν δεν του ζητούνται- μπορεί να το κάνει όχι μόνο από φιλοδοξία, αλλά επειδή βαθιά μέσα του φοβάται πως αν δεν είναι απαραίτητος, θα είναι αόρατος. Ένας διευθυντής που παρεμβαίνει κάθε φορά για να διαχειριστεί τις συγκρούσεις της ομάδας του, ίσως δεν αντέχει το βάρος της έντασης επειδή από πάντα είχε τον ρόλο του «ειρηνοποιού» μέσα στην οικογένεια. Ένας εργαζόμενος που δυσκολεύεται να πάρει άδεια, γιατί νιώθει ενοχές ή φόβο μπορεί να έχει μάθει από νωρίς ότι οι ανάγκες του έρχονται δεύτερες. Ένας υπάλληλος που απαντά σε emails αργά τη νύχτα, όχι επειδή του ζητήθηκε, αλλά επειδή φοβάται μήπως θεωρηθεί λιγότερο αφοσιωμένος, ενδέχεται να λειτουργεί μέσα από ένα εσωτερικευμένο αίσθημα ανασφάλειας και ανάγκης για επιβεβαίωση.

Τα μοτίβα αυτά δεν δημιουργούνται μέσα στην εργασία αλλά εκεί ενεργοποιούνται. Πολλοί άνθρωποι μπαίνουν στον εργασιακό στίβο κουβαλώντας από την παιδική τους ηλικία ρόλους που σχετίζονται με τη φροντίδα των άλλων, την κατευναστική διαχείριση εντάσεων ή την ανάγκη να είναι «καλοί» για να είναι αποδεκτοί. Όταν αυτοί οι ρόλοι μεταφέρονται σε εταιρικά περιβάλλοντα με υψηλές απαιτήσεις, ρευστά όρια και κουλτούρα υπεραπόδοσης, τότε η συνεξάρτηση δεν γίνεται απλώς ατομικό ζήτημα, αλλά μέρος της καθημερινής επαγγελματικής ταυτότητας.

Το πρόβλημα είναι ότι ενώ αυτές οι συμπεριφορές αρχικά επιβραβεύονται -ποιος δεν θέλει τον «απόλυτα πρόθυμο» εργαζόμενο;- μακροπρόθεσμα οδηγούν σε εσωτερική φθορά. Η συνεχής προσαρμογή στις ανάγκες των άλλων, χωρίς σαφή προσωπικά όρια, στερεί από έναν άνθρωπο την αίσθηση αυτονομίας και σταδιακά τον αποσυνδέει από το ίδιο του το κίνητρο. Αντί να εργάζεται με νόημα, εργάζεται για να μη χάσει την αποδοχή.

Αναγνωρίζοντας αυτά τα μοτίβα, τόσο σε ατομικό όσο και σε οργανωσιακό επίπεδο, ίσως ανοίγεται ο δρόμος για μια νέα προσέγγιση. Η συνεργασία, η υπευθυνότητα και η διάθεση προσφοράς παραμένουν θεμελιώδεις αξίες αλλά όχι εις βάρος της εσωτερικής ισορροπίας. Το θέμα δεν είναι να «νοσηροποιηθεί» η προσήλωση ή η διαθεσιμότητα, αλλά να κατανοηθεί το πότε αυτές σταματούν να είναι επιλογή και γίνονται ανάγκη.

Δημοσιεύθηκε στο επιχειρώ στις 25/4/2025

Η διαδεδομένη αντίληψη πως η επιτυχία είναι γραμμική, είναι αυτό που μπλοκάρει και παραλύει τους ανθρώπους λέει ο Καθηγητής Στάθης Καλύβας σ’αυτή την παλαιότερη και πολύ ωραία ομιλία του.

Πολύ συχνά μια αποτυχία -και η ενσωμάτωση της στην ιστορία μας- μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε ποιες είναι οι πραγματικές μας προτιμήσεις και αυτό ακριβώς, είναι το πιο αυθεντικό μέτρο της επιτυχίας: Να καταφέρει κάποιος να κάνει αυτό που θέλει.

Και η αλήθεια είναι ότι όλοι σε κάποιες εξετάσεις που θα χρειαστεί να δώσουμε στη ζωή μας, θα αποτύχουμε.

“Όταν ξυπνάω κατά τη διάρκεια της νύχτας, προσπαθώ να εφαρμόσω κάθε τρικ που ξέρω για να σταματήσω να σκέφτομαι τη δουλειά μου γιατί εάν δεν σταματήσω και οι σκέψεις μου τρέχουν σε προθεσμίες, εκκρεμότητες ή το αστείο που έκανα σε μια συνάντηση και δεν γέλασε κανείς, θα μείνω ξύπνιος για ώρες”  

Αυτό είναι ένα γνώριμο σενάριο για τον Dr. Guy Winch, ψυχοθεραπευτή, συγγραφέα και συνεργάτη του γνωστού podcast “Dear Therapist” ο οποίος έχει διαπιστώσει πως οι άνθρωποι το μεγαλύτερο στρες που σχετίζεται με τη δουλειά τους, το βιώνουν στις μετακινήσεις τους, όταν είναι με την οικογένειά τους ή τους φίλους τους ή κατά τη διάρκεια της νύχτας. 

Στο παρακάτω άρθρο ο Dr. Winch μοιράζεται τις στρατηγικές που προτείνει στους θεραπευόμενούς του  για να βοηθήσουν τον εαυτό τους όταν οι σκέψεις για τη δουλειά τους ταλαιπωρούν. 

• Κρατήστε ημερολόγιο: Κυρίως των αρνητικών σκέψεων-σεναρίων για να καταγράφετε τις ώρες που αφιερώνετε να σκέφτεστε τα θέματα που προκύπτουν στη δουλειά μέσα στην εβδομάδα. Ο ίδιος λέει πως στο πρώτο έτος της πρακτικής του, έκανε ακριβώς αυτό και σοκαρίστηκε όταν ανακάλυψε πως μέσα σε μια εβδομάδα είχε σκεφτεί τη δουλειά για 14 ώρες. Λέει πως οι θεραπευόμενοί του σκέφτονται τα της δουλειάς από 10 έως 20 ώρες εβδομαδιαίως. Μας προτρέπει να σκεφτούμε αυτές τις ώρες ως υπερωρίες τις οποίες δεν πληρωνόμαστε.
  
• Βάλτε περιορισμούς-όριο: Καθορίστε έναν σαφή χρονικό περιορισμό όταν τελειώνει η εργάσιμη ημέρα και να είστε αυστηροί στην τήρησή του. Δείτε τη μετάβαση από τη δουλειά στο σπίτι ως τελετουργία. Αλλάξτε ρούχα, βάλτε μουσική ή κάντε μια βόλτα. Αυτό, θα σας βοηθήσει στο να βάλετε ένα όριο και κατά κάποιο τρόπο θα σας “αναγκάσει” να περάσετε αυτή την ώρα για να ξεκουραστείτε ή να επικοινωνήσετε με κάποιον φίλο. Εάν είναι εφικτό, μετά την εργασία απενεργοποιήστε τις ειδοποιήσεις των email και μηνυμάτων που έχουν να κάνουν με τη δουλειά. Εάν πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχετε κάντε το σε μια συγκεκριμένη ώρα και όχι όλο το βράδυ.
  
• Μετατρέψτε τις αρνητικές σκέψεις σε παραγωγικές: Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ασταμάτητη γκρίνια για τη δουλειά και στον ελεύθερό μας χρόνο επηρεάζει τη συναισθηματική μας ευεξία, σε αντίθεση με την προσπάθεια εύρεσης δημιουργικών λύσεων στα προβλήματα. Για παράδειγμα αναρωτηθείτε: «Μπορώ να κάνω κάτι για αυτήν την κατάσταση; Και αν ναι, τι;». Επίσης, δείτε συγκεκριμένες ανησυχίες που έχετε ως προβλήματα προς επίλυση. Εάν ανησυχείτε πως ο καινούργιος συνάδελφος είναι καλύτερος σκεφτείτε “τι είναι αυτό που κάνει καλά αλλά και τι είναι αυτό που κάνω εγώ καλύτερα από εκείνον” και πιο σημαντικό “τι μπορώ να μάθω από εκείνον;”

• Μάθετε τη διαφορά μεταξύ αποσύνδεσης και επαναφόρτισης: Η αποσύνδεση στο τέλος της ημέρας δεν θα σταματήσει τον μηρυκασμό, αλλά η επαναφόρτιση θα το κάνει. Μια δραστηριότητα επαναφόρτισης -όπως άσκηση, χειροτεχνία ή διαλογισμός- μπορεί να μας βοηθήσει να νιώσουμε ευχαριστημένοι με τον εαυτό μας
  
• Αποσπάστε την προσοχή σας: Τέτοιες τεχνικές έχουν αποδειχθεί ότι σπάνε τον κύκλο του μηρυκασμού. Εάν δεν μπορείτε να βρείτε έναν τρόπο να λύσετε ένα πρόβλημα, ο Dr. Winch προτείνει να κάνετε κάτι που απαιτεί εστίαση, όπως ένα σταυρόλεξο ή ένα παιχνίδι λέξεων. Ή, αν είναι μεσάνυχτα, προτείνει μια άσκηση μνήμης, όπως να ονομάσουμε κάθε δασκάλα μας από το νηπιαγωγείο και μετά. Ισχυρίζεται πως ένα βράδυ όταν έμεινε ξάγρυπνος σκεπτόμενος τη δουλειά, μέχρι να φτάσει στη δασκάλα των μαθηματικών στο γυμνάσιο, είχε βαρεθεί και κοιμήθηκε. 

Η στήλη Work Friend στους The New York Times απαντάει σε ερωτήσεις αναγνωστών για εργασιακά θέματα. Σε αυτό το άρθρο δίνει συμβουλή/γνώμη σε αναγνώστρια/στη για το πώς να διαχειριστεί τα αισθήματα που έχει για έναν συνάδελφο και θυμήθηκα την απάντηση σε ερώτηση που είχα δώσει εγώ για το πώς διαχειριζόμαστε το τέλος μιας σχέσης μ’έναν συνάδελφο 🙂

Επαγγελματικά οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αναγκαστικά πιστοί παρόλο που υπάρχουν περίοδοι που όλοι φανταζόμαστε εναλλακτικές επιλογές όπως για παράδειγμα πως είμαστε ιδιοκτήτες ενός ταξιδιωτικού γραφείου, πως κάνουμε έρευνα για τον καρκίνο σε ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά εργαστήρια της Γαλλίας, είμαστε ιδιωτικοί ντετέκτιβ, ζωγράφοι, νευροχειρουργοί, κατάσκοποι,  μπαλαρίνες. 

Η αλήθεια είναι πως έχουμε κλίση σε περισσότερους τομείς από όσους θα έχουμε ποτέ την ευκαιρία να εξερευνήσουμε. Πλευρές της επαγγελματικής μας προσωπικότητας θα πρέπει να τις ξεχάσουμε και απλά να τις θυμόμαστε μελαγχολικά σε διάφορες φάσεις της ζωής μας.

Ως παιδιά μπορούσαμε μέσα σ ένα Σαββατοκύριακο να έχουμε φτιάξει ένα μαγαζί και να πουλάμε πράγματα, για λίγα λεπτά να είμαστε μέλη ομάδας διάσωσης, να κάνουμε επιτυχημένες επεμβάσεις στα λούτρινα ζωάκια μας, να είμαστε διάσημοι ντετέκτιβ. Κάθε ένα από αυτά τα παιχνίδια θα μπορούσε να ήταν η αρχή μιας καριέρας. Όμως, η επιλογή είναι μια, και πρέπει επαναλαμβάνεται κάθε μέρα για 50 τουλάχιστον χρόνια. Είμαστε περισσότερα από αυτά που μας επιτρέπει ο κόσμος της εργασίας να είμαστε. Είμαστε πολυμορφικοί.

Βεβαίως δεν είναι δικό μας λάθος που δεν έχουμε καταφέρει να εκφράσουμε τις ‘πολλαπλότητές’ μας. Η αγορά εργασίας δεν μας δίνει άλλη επιλογή από το να εξειδικευόμαστε. Όσο ωραίο και αν ακούγεται, δεν γίνεται δύο Δευτέρες το μήνα να έχουμε κατάστημα, τις Τρίτες να είμαστε δικαστές, Τετάρτες  ιδιωτικοί ντετέκτιβ και Πέμπτη, Παρασκευή ψυχοθεραπευτές.

Αυτή η σύγκρουση μεταξύ των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας και της ελευθερίας των επιλογών έχει μια θλίψη που θα μας υπενθυμίζει πως πάντα θα υπάρχουν πτυχές μας που δεν θα ικανοποιηθούν ποτέ και η λύση σίγουρα δεν είναι να αλλάζουμε συνέχεια δουλειές. Είναι όπως στις σχέσεις. Αν σκεφτούμε πόσοι άνθρωποι υπάρχουν στον κόσμο που θα μπορούσαμε -όχι επειδή δεν θα ήμασταν ευχαριστημένοι από τον σύντροφό μας- να έχουμε ταυτόχρονα σχέση γιατί θα εκδηλώναμε διαφορετικά στοιχεία της προσωπικότητάς μας, θα μας ευχαριστούσαν -και θα μας εκνεύριζαν- με διαφορετικούς τρόπους. Παρόλα αυτά, όπως με τη δουλειά, η εξειδίκευση, η μονογαμία, η πίστη έχει και πλεονεκτήματα όπως σταθερότητα και πειθαρχία. 

Ακούγεται ψυχρό και σκοτεινό αλλά είναι κάτι που δεν επηρεάζει μόνο έναν. Ισχύει για όλους. Τόσο για έναν CEO όσο και για έναν βιολόγο, ζωγράφο, λογιστή. Θα βρούμε πολλές εκδοχές της ευτυχίας που θα μείνουν για πάντα ανικανοποίητες και παρόλο που δεν έχουμε άλλη επιλογή, μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αποδεχτεί και να “θρηνήσει” ότι πάντα θα υπάρχουν πτυχές μας που δεν θα ικανοποιηθούν ποτέ.