Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να ερμηνεύουμε τα γεγονότα μέσα από το πρίσμα των προσωπικών μας εμπειριών, του πολιτισμικού μας υπόβαθρου και των συναισθηματικών μας αντιδράσεων. Αυτό συνήθως οδηγεί σε πολωμένες απόψεις, γιατί ενδέχεται να δίνουμε προτεραιότητα σε αφηγήσεις που σχετίζονται με την ταυτότητά μας ή τις πεποιθήσεις μας. Είναι πιθανότερο να αναζητάμε πληροφορίες που ευθυγραμμίζονται με τις απόψεις μας και έτσι χτίζεται μια νοοτροπία διχασμού “εμείς εναντίων αυτών” κάνοντας τον οποιοδήποτε διάλογο πολύ δύσκολο. Η επιλογή του διχασμού είναι πιο εύκολη και λιγότερο επώδυνη ειδικά όταν βλέπουμε πόνο. Η παρατήρηση και η κατανόηση του πεδίου, της κοινωνίας που ζούμε μπορεί να προάγει την ενσυναίσθηση και να ενθαρρύνει ψύχραιμες και ανοιχτές συζητήσεις που αφορούν πολύπλοκα ζητήματα.  

Αρκετοί υποθέτουμε ότι ένας άνθρωπος γεννιέται είτε εσωστρεφής είτε εξωστρεφής, σαν να πρόκειται για βιολογικές κατηγορίες, όπως το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών. Μάλλον όμως μια πιθανότερη εξήγηση είναι ότι γινόμαστε εσωστρεφείς ή εξωστρεφείς ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων εμπειριών της παιδικής μας ηλικίας. 

Ίσως να είναι άνθρωποι που αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στις ανάγκες εκείνων που τους φρόντιζαν. Αρκετά νωρίς ίσως να χρειάστηκε να αναρωτηθούν “τι χρειάζονται οι κάπως ασταθείς ή δύσκολοι άνθρωποι που ζούμε μαζί;” Αντί να έχουν τον χώρο να σκεφτούν με περισσότερη ελευθερία και αυθεντικότητα -όπως αρμόζει σ’ένα μικρό παιδί- “τι θέλω εγώ; πώς νιώθω εγώ;”

Θα μεγαλώσει ως ειδικός στο πώς να διαχειρίζεται δύσκολους χαρακτήρες και να τους δίνει αυτό που χρειάζονται. Βέβαια αυτό το “ταλέντο” δεν θα έρθει χωρίς κόστος για τη δική του ζωή. Άραγε πόσο εξαντλητικό μπορεί να είναι όταν προσαρμοζόμαστε σε όλους όσους συναντάμε και πόσο μεγάλη θα είναι η ανάγκη μας να περνάμε χρόνο μόνοι μας, επειδή η συντροφιά θα μας επηρεάζει και θα απαιτεί από εμάς -ή μάλλον θα νομίζουμε πως απαιτεί- ενέργεια που θα μας αποκόπτει από τον αληθινό μας εαυτό; Θα λαχταράμε τη μοναξιά επειδή η συνύπαρξη μας απομακρύνει από αυτό που πραγματικά είμαστε. 

Οι εσωστρεφείς στερούνται της εμπειρίας ότι μπορούν να είναι με άλλους ανθρώπους και να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους. Το παρελθόν τους τούς έχει διδάξει ότι το μόνο άτομο που μπορεί ενδεχομένως να κατανοήσει τις ανάγκες τους είναι οι ίδιοι.

Όλα αυτά μπορούν να κάνουν τις σχέσεις τους δύσκολες. Μπορεί να είναι εξαιρετικοί στο να κατανοούν τις ανάγκες του συντρόφου τους. Αλλά, μετά από λίγο, θα νιώσουν μια έντονη επιθυμία να είναι μόνοι.  Αυτό που ξέρουν είναι “είτε οι ανάγκες του άλλου, είτε οι δικές μου”. Ποτέ όμως και οι δυο. 

Αυτό ακριβώς το σημείο μπορεί να είναι η αρχή για μια παρέμβαση: να δοκιμάσει να πειραματιστεί και να αρχίσει να μην κάνει τόσο έντονη διάκριση ανάμεσα στο τι μπορεί να συμβεί στις ανάγκες του όταν βρίσκεται με άλλους και στο τι μπορεί να καταφέρει όταν είναι μόνος. Θα ήταν βοηθητικό να αποκτήσει επίγνωση και να καταλάβει την απαισιόδοξη αντίληψη για τις σχέσεις και να μην προσεγγίζει κάθε νέα επαφή με την πεποίθηση ότι θα χρειαστεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες κάποιου άλλου. Δεν χρειάζεται να πιστεύει πως η μοναξιά είναι ο μόνος τρόπος για να βρει ένα ακροατήριο. Μπορεί να δει πως μια πραγματική σχέση είναι αυτή που επιτρέπει και στους δυο ανθρώπους να ακούγονται και να βλέπονται ταυτόχρονα. 

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και ίσως αποθαρρυντικές αλλά ταυτόχρονα κρίσιμες συνειδητοποιήσεις που μπορούμε να κάνουμε σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις είναι ότι -χωρίς συνειδητή επίγνωση και χωρίς καμία κακή πρόθεση- πολλοί άνθρωποι αναπαράγουν μέσα σε αυτές αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως “ανολοκλήρωτες υποθέσεις της παιδικής ηλικίας”.

Οι περισσότεροι τείνουμε να πιστεύουμε ότι παλιότερα τραύματα ή συμπεριφορές που ως παιδιά μας στεναχωρούσαν πολύ μπορούν να παρακαμφθούν. Στην αρχή μια σχέσης, όταν γνωριζόμαστε με έναν άνθρωπο, ίσως μας εξομολογηθεί διάφορα γεγονότα της παιδικής του ηλικίας, για παράδειγμα έναν απόμακρο γονιό ή έντονα επικριτικό, ή απών, ή προσκολλημένο σε άλλο παιδί. Τέτοιες εξομολογήσεις -ειδικά όταν ο απέναντι έχει μια γοητευτική προσωπικότητα- μπορεί να φαντάζουν ως μια έκκληση για κατανόηση και είναι εύκολο να μπούμε στη θέση να προσφέρουμε στήριξη. 

Είναι εμπειρικά παρατηρημένο πως όποιος πόνος έχει προκληθεί σε κάποιον στη σχέση με έναν γονιό, θα μεταφερθεί, σχεδόν με βεβαιότητα, στη σχέση με τον σύντροφό του. Εάν κάποιος αγνοήθηκε, θα αγνοηθεί και ο σύντροφός του. Εάν κάποιος ένιωσε αβεβαιότητα, θα προκληθεί αβεβαιότητα και στον σύντροφό του. Εάν κάποιος υπέστη σκληρή κριτική, ο σύντροφος μάλλον θα κριθεί με αυστηρότητα. Ενίοτε, ο ένας από τους δυο θα παίρνει μηνύματα από τον σύντροφό του που ήταν προορισμένα για τον γονιό του, αλλά ποτέ δεν εκφράστηκαν γιατί δεν επιτρεπόταν.  

Με άλλα λόγια, ο σύντροφός μας δεν αναζητά απλώς και μόνο μια σχέση μαζί μας, αλλά προσπαθεί να επαναλάβει ένα σενάριο και μια επικοινωνία με έναν γονέα που τον ματαίωνε, τον απογοήτευε και παρόλα αυτά τον αγαπούσε. Αρκετοί άνθρωποι δεν είναι ότι μια επαναλαμβανόμενη ιστορία είναι εξ αρχής δύσκολη, αλλά ότι δεν καταφέρνουμε να αλλάξουμε το τέλος της. Ψάχνουμε στην ενήλικη ζωή μια δεύτερη ευκαιρία για να διορθώσουμε μια τραυματική δυναμική που σαν παιδιά δεν ξέραμε, δεν μπορούσαμε και δεν ήταν και η δουλειά μας να το κάνουμε.

Η διαχείριση μιας τέτοιας κατάστασης απαιτεί μια νοητική προσπάθεια, την ικανότητα να αναγνωρίσουμε ότι πέρα από την επιφάνεια της σύγκρουσης μπορεί να διακυβεύεται κάτι βαθύτερο. Χρειάζεται θάρρος να επιστρέψουμε τα συγκεκριμένα μηνύματα στους αποστολείς τους και να κατανοήσουμε ότι “παρά την έντονη πρόθεση του/της συντρόφου μου, αυτό το μήνυμα δεν αφορά και δεν προορίζεται για μένα”. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να έρθει μετά από χρόνια σχέσης και πολλές ώρες άλυτων και συνεχόμενων καυγάδων με έναν άνθρωπο που αγαπάμε και που ίσως να μας αγαπάει επίσης βαθιά. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουμε ότι η ευφυΐα -είτε πρόκειται για IQ, είτε για συναισθηματική νοημοσύνη, είτε για μουσικό ταλέντο, είτε σε κάτι άλλο το οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να διαπρέψει- συμβάλλει στην ευτυχία. Υποθέτουμε πως οι άνθρωποι με υψηλότερες γνωστικές ικανότητες λογικά θα έχουν περισσότερες και συναρπαστικότερες ευκαιρίες ζωής από τους υπόλοιπους. Ωστόσο, όπως διαβάζουμε και στο άρθρο, δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του βαθμού ευφυίας και της ικανοποίησης από τη ζωή σε ατομικό επίπεδο. Το 2022, ερευνητές του Weill Cornell Medicine και του Πανεπιστημίου Fordham εξέτασαν τη συσχέτιση μεταξύ της ευημερίας και δομικών στοιχείων της νευρογνωστικής ικανότητας: μνήμη, ταχύτητα επεξεργασίας, συλλογισμός, χωρική απεικόνιση και λεξιλόγιο.  Αυτό που σχετίζεται θετικά με την ευτυχία ήταν η χωρική απεικόνιση, η μνήμη και η ταχύτητα επεξεργασίας, αλλά ήταν παροδικές και σχετίζονταν με την ηλικία.

Ενδιαφέρον είναι ότι οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης μια έντονα αρνητική συσχέτιση μεταξύ της ευτυχίας και του λεξιλογίου και η υπόθεση-ερμηνεία που έκαναν για να το εξηγήσουν αυτό ήταν πως οι οι άνθρωποι με ευρύ λεξιλόγιο επιλέγουν από μόνοι τους πιο απαιτητικά περιβάλλοντα, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν περισσότερους καθημερινούς στρεσογόνους παράγοντες και μειωμένη θετική επίδραση. 

Η ζωή μας ωθεί να επιδιώκουμε ανταμοιβές που φέρνουν επιτυχία αλλά όχι ευτυχία. Βάζουμε ως στόχο τα χρήματα, την εξουσία, την ευχαρίστηση και το κύρος με την προσδοκία ότι αυτά θα φέρουν και την ευτυχία. Η συσχέτιση μπορεί να είναι θετική, αλλά η αιτιώδης συνάφεια είναι μάλλον αντίστροφη: οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι φυσικά και παίρνουν  αυτές τις ανταμοιβές, αλλά επιδιώκοντας τις για χάρη τους, για το δικό τους κέρδος, η ευτυχία πιθανότατα θα μειωθεί.

Το άρθρο επισημαίνει πως η ευφυΐα είναι πιο πιθανό να φέρει σ’έναν άνθρωπο ευτυχία αν την αξιοποιήσει βρίσκοντας καλύτερους τρόπους για να αγαπάει, να σχετίζεται και να “υπηρετεί” τους άλλους, αντί να τους παραμερίζει και απλά να κερδίζει υλικές ανταμοιβές.

Κατά κάποιον τρόπο, όσοι είναι ευφυείς, ας θεωρήσουν τη νοημοσύνη ως έναν πόρο όπως ακριβώς τα χρήματα ή τη δύναμη. Ξέρουμε πώς να κάνουμε τις δύο τελευταίες πηγές χαράς: Να τις μοιραζόμαστε με τους άλλους και να τις χρησιμοποιούμε ως δύναμη για το καλό όλων. 

Για να κάνει κάποιος την εξυπνάδα πηγή ευτυχίας, μπορεί να ακολουθήσει τα ίδια βήματα και ο Arthur Brooks προτείνει τα εξής:

1. Να μοιράζεται τα μυστικά της επιτυχίας του. Σε έναν κόσμο που οι ιδέες είναι παντού και η πρόσβαση στην πληροφορία τεράστια, το να κρατάει κάποιος τις ιδέες για τον εαυτό του είναι η χειρότερη μορφή τσιγκουνιάς. Θέτει και ένα ηθικό ερώτημα: “χρησιμοποιείτε ελεύθερα την εφευρετικότητά σας για να βοηθήσετε τους άλλους να προοδεύσουν;” και αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους και σε διαφορετικές συνθήκες. 
   
2. Μην χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη του για να υποτιμά τους άλλους. Ο σαρκασμός μπορεί να επιβραβεύεται και να κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος της ψυχαγωγίας και της ειδησεογραφίας και όντως κάποιες φορές κρύβει από πίσω υψηλή νοημοσύνη, αλλά πόσες φορές όταν χρησιμοποιούμε την εξυπνάδα για να μειώσουμε κάποιον άλλο έχουμε αισθανθεί καλύτερα για τον εαυτό μας; 

Η ιδέα ότι αν κάποιος έχει περισσότερα, κάποιος άλλος πρέπει να έχει λιγότερα είναι σχεδόν πάντα λανθασμένη. Μια εκλεπτυσμένη κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων -η οποία απαιτεί και ευφυΐα- αποκαλύπτει ότι αλληλεπιδρούμε σε έναν κόσμο με θετικό άθροισμα όταν συνεργαζόμαστε και βοηθάμε ο ένας τον άλλον.

Είναι πολύ εύκολο να αγνοήσουμε πληροφορίες που δυσκολευόμαστε να αποδεχθούμε. Μας είναι πιο εύκολο να πιστέψουμε πως αυτά που μας λέει κάποιος για τον εαυτό του ή μας δείχνει με τη συμπεριφορά του είτε είναι υπερβολικά ή ότι θα αλλάξουν (ακόμα χειρότερα, θα καταφέρουμε να τον/την αλλάξουμε εμείς) ή απλά τα λέει έτσι για να τα πει. Αρκετές φορές για κάποιο λόγο πιστεύουμε πως εμείς ξέρουμε τον άλλον καλύτερα. Οι προβολές αυτες δεν είναι μόνο επιβλαβείς για εμάς αλλά και για τον άλλον γιατί ουσιαστικά δεν του αφήνουμε χώρο να μας δείξει τον αυθεντικό του εαυτό στο τώρα. Δεν αγνοούμε μόνο αυτά που βλέπουμε και αισθανόμαστε αλλά ακόμα και τα θετικά που ακούμε γιατί δεν ταιριάζουν με τον ρόλο που έχουμε δώσει στον άλλον για να παίξει στην ταινία που σκηνοθετούμε.

Να πιστεύουμε τους ανθρώπους όταν μας λένε ή όταν μας δείχνουν 

• πως δεν ενδιαφέρονται 
• πως έχουν αισθήματα για κάποιον άλλον άνθρωπο
• πως δεν θέλουν να δεσμευτούν
• πως δεν είναι εκεί όταν τους χρειαζόμαστε
• πως δεν έχουν πρόθεση να αλλάξουν
• πως πάντα φταίνε οι άλλοι για αυτά που τους συμβαίνουν
• πως είναι επικριτικοί
• πως κρατάνε κακίες
• πως δεν έχουν επίγνωση
• πως θέλουν διαφορετικά πράγματα από εμάς
• πως θυμώνουν εύκολα
• πως δεν είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι
• πως δεν είναι υποστηρικτικοί στα θέλω και τις φιλοδοξίες μας

Η διαδεδομένη αντίληψη πως η επιτυχία είναι γραμμική, είναι αυτό που μπλοκάρει και παραλύει τους ανθρώπους λέει ο Καθηγητής Στάθης Καλύβας σ’αυτή την παλαιότερη και πολύ ωραία ομιλία του.

Πολύ συχνά μια αποτυχία -και η ενσωμάτωση της στην ιστορία μας- μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε ποιες είναι οι πραγματικές μας προτιμήσεις και αυτό ακριβώς, είναι το πιο αυθεντικό μέτρο της επιτυχίας: Να καταφέρει κάποιος να κάνει αυτό που θέλει.

Και η αλήθεια είναι ότι όλοι σε κάποιες εξετάσεις που θα χρειαστεί να δώσουμε στη ζωή μας, θα αποτύχουμε.