Πριν λίγες μέρες ένας φίλος μου περιέγραφε με κάθε λεπτομέρεια και ενθουσιασμό τη σάλτσα ντομάτας για τα μακαρόνια που είχε φτιάξει. Οι περισσότεροι βλέποντας έναν άνθρωπο να μιλάει τόση ώρα και με τόσο ενθουσιασμό για την κόκκινη σάλτσα ίσως να σκεφτόμασταν πως αυτό τον καιρό περνάει καλά, δεν έχει κάτι να τον απασχολεί.
Γνωρίζοντας τις ανατροπές της ζωής του τους τελευταίους επτά μήνες σκέφτηκα πως ο ενθουσιασμός του για κάτι ασήμαντο δεν ήταν ένας τρόπος για να αποφύγει την πραγματικότητα, αλλά ψάχνει και βρίσκει μικρές νησίδες ευχαρίστησης προκειμένου να βοηθήσει τον εαυτό του να αντεπεξέλθει.
Το ενδιαφέρον, η ενασχόληση με ευχάριστα πράγματα στο “εδώ” και “τώρα” δεν είναι εναλλακτική λύση στις δυσκολίες αλλά είναι αυτό που μας βοηθάει να ελπίζουμε και να συνεχίζουμε. Βασιζόμαστε στην ομορφιά και στην απλότητα -τον πρώτο καφέ της ημέρας, την ηρεμία, το κατοικίδιό μας, τις συζητήσεις με ευγενικούς ανθρώπους- προκειμένου να τα καταφέρουμε. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσα πολλά μπορεί να σημαίνει για μας ή για κάποιον άλλον κάτι ασήμαντο -όπως μια σάλτσα για μακαρόνια- μέχρι να συμβεί κάτι που θα μας δυσκολέψει πραγματικά.
Οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη ζωή μας μέσα από την αφήγηση της προσωπικής μας ιστορίας αλλά και τα εσωτερικά σενάρια που κάνουμε. Ένα σενάριο είναι και οι προσδοκίες για το πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα και πώς θα πρέπει ανταποκριθούμε σε αυτά με τον καλύτερο τρόπο.
Τα σενάρια που κάνουμε ασφαλώς και λένε πολλά για το παρελθόν μας, αλλά το θέμα είναι πως αγνοούμε την ύπαρξή τους και τα αφήνουμε να καθορίζουν το μέλλον μας. Χωρίς να έχουμε επίγνωση, τα “παίζουμε” σε καταστάσεις, γεγονότα στο “εδώ” και “τώρα” που αν σταθούμε και κάνουμε ένα reality check θα δούμε πως δεν έχουν σχέση με το σήμερα.
Αυτό που θα μας βοηθήσει, είναι να ξέρουμε πως στο σήμερα ως ενήλικες έχουμε επιλογές και ότι το σενάριο μπορεί να έχει διαφορετική πλοκή και τέλος. Εάν θέλουμε να ξεκινήσουμε από κάπου θα είναι από το να έχουμε επίγνωση για το τι μας συνέβη και ίσως να βοηθήσει να συμπληρώσουμε τις παρακάτω φράσεις:
Όταν κάνω ένα λάθος… Όταν εμπιστεύομαι κάποιον… Όταν με κατακλύζει το συναίσθημα … Όταν ο/η σύντροφός μου δεν απαντάει αμέσως στο μήνυμά μου…
Είναι πολύ δύσκολο αλλά εφικτό να αποκτήσουμε την ικανότητα να προσεγγίζουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ζωής χωρίς σενάριο. Ίσως και αυτή η ικανότητα να είναι ο τελικός στόχος της ωριμότητας και της πραγματικής ενηλικίωσης.
Η παθητικο επιθετική συμπεριφορά είναι μια έμμεση μορφή έκφρασης θυμού και δυσαρέσκειας, συχνά μέσω της ειρωνείας, της αδιαφορίας ή της σκόπιμης αναβλητικότητας. Έχουμε αυτή τη συμπεριφορά όταν δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε τον θυμό μας άμεσα και με ειλικρίνεια τις περισσότερες φορές γιατί φοβόμαστε τη σύγκρουση ή έχουμε μεγαλώσει σε περιβάλλοντα που η έκφραση θυμού δεν ήταν αποδεκτή. Η έμμεση επιθετικότητα μας επιτρέπει να εκφράζουμε την αγανάκτησή μας χωρίς να εμπλεκόμαστε σε άμεσες αντιπαραθέσεις παρόλο που με αυτή ακριβώς τη συμπεριφορά οδηγούμαστε σε εντάσεις και παρανοήσεις.
Παθητικοεπιθετική συμπεριφορά είναι και όταν
Αποφεύγουμε την επικοινωνία Αναβάλλουμε σκόπιμα Κρύβουμε την κριτική πίσω από κοπλιμέντα Εκφράζουμε με έμμεσο τρόπο τα θέλω μας Υπονομεύουμε τις προσπάθειες των άλλων Κάνουμε ερωτήσεις με προκλητικό τρόπο Αποκλείουμε κάποιον Κρατάμε λογαριασμό, καταγράφουμε για το ποιος κάνει τι μέσα σε μια σχέση
Δουλεύουμε όπως δουλεύουμε επειδή χρειάζεται να επιβιώσουμε, γιατί αγαπάμε αυτό που κάνουμε, γιατί παίρνουμε ευχαρίστηση και για πολλούς και διάφορους λόγους. Παράλληλα όμως, αρκετές φορές υπάρχει και κάτι πιο περίπλοκο και χρησιμοποιούμε την έννοια της αναγκαιότητας για να το αποφύγουμε, να μην έρθουμε σε επαφή με αυτό.
Δουλεύουμε τόσο σκληρά επειδή τρομάζουμε από την ακινησία.
Επειδή το να φοβόμαστε τον κόσμο μας προσφέρει τον πιο αξιοπρεπή αντιπερισπασμό από τον τρόμο του ίδιου μας του μυαλού.
Επειδή δεν έχουμε ιδέα πώς να αφήσουμε κάποιον να μας γνωρίσει έξω από τα επιτεύγματά μας. Μας δυσκολεύει να δούμε ότι έχουμε οποιαδήποτε αξία πέρα από αυτό που κάνουμε.
Επειδή χρησιμοποιούμε το θόρυβο από έξω για να πνίξουμε τους θορύβους μέσα μας.
Επειδή περιφρονούμε οτιδήποτε δεν έχει έναν χαρτογραφημένο σκοπό ή στόχο και η πιθανότητα να συγκρουστούμε με το απροσδόκητο είναι απειλή.
Επειδή δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να γνωρίσει το σκοτάδι.
Γιατί αν ξεκινήσουμε με ερωτήσεις, δεν έχουμε ιδέα πού μπορεί να χρειαστεί να πάμε – και τι μπορεί να χρειαστεί να απορρίψουμε.
Επειδή θέλουμε να τραπούμε σε φυγή από τη θλίψη και τη λύπη.
Επειδή δεν έχουμε πολλούς πραγματικούς φίλους.
Επειδή λίγοι άνθρωποι μάς αγκάλιασαν.
Επειδή δεν έχουμε ιδέα τι να κάνουμε με τον εαυτό μας εκτός από το να τρέχουμε.
Επειδή βρίσκουμε την ειρήνη πολύ πιο δύσκολη από τον πόλεμο.
Επειδή η πραγματική δουλειά μπορεί να βρίσκεται αλλού.
Αρκετά συχνά, άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο, χάνουμε την επαφή με την πλοκή της ζωής μας. Ξεχνάμε γιατί ακριβώς κάνουμε αυτό που κάνουμε, τι έχει σημασία για εμάς, πού πηγαίνουμε και ποιοι είμαστε. Είναι τόσο έντονοι οι ρυθμοί της καθημερινότητας που απαιτούν από εμάς προσοχή σε κάθε μας βήμα, που όμως μπορεί να μας αποσπά από το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο “ταξίδι”. Προσέχουμε κάθε πέτρα και λακκούβα και δεν έχουμε χρόνο να παρατηρήσουμε και να περιηγηθούμε στο τοπίο. Μπορεί να περάσουν μήνες, χρόνια χωρίς να μας δίνουμε την ευκαιρία να μας παρατηρήσουμε γιατί στεκόμαστε πολύ κοντά.
Εάν το θέλουμε, μπορούμε και πρέπει να μας επιτρέπουμε να έχουμε το δικαίωμα και να χάνουμε την πλοκή και τον χρόνο να την ξαναβρούμε. Θα βοηθήσει εάν σταθούμε και απαντήσουμε σε κάποιες ερωτήσεις. Τι μου αρέσει ακόμα; Τι μπορώ να ξεχάσω; Τι έχει για μένα σημασία στο τώρα; ποιος εξακολουθεί να μετράει για μένα; γιατί δεν υπάρχει πλέον χρόνος; τι είναι για μένα μια καλή ζωή; αν δεν φοβόμουν τι θα έκανα; αν είχα τρεις μήνες ζωής τι θα έκανα; υπάρχει κάτι που να με ενθουσιάζει;
Κάποιος θα σκεφτεί πως αυτά είναι πολύ στοιχειώδη και πως θα “έπρεπε” ήδη να τα έχουμε απαντήσει. Κάποιες απαντήσεις έχουν ήδη διαμορφωθεί και περιμένουν πίσω από μια κουρτίνα και άλλες χρειάζεται να συναρμολογηθούν εκ νέου.
Υπάρχει ένα είδος αγχώδους εξάντλησης που δεν είναι απλά κούραση, αλλά μια συσσωρευμένη αγχώδης σύγχυση για όλη την πορεία της ζωής μας. Είναι αναμενόμενο γιατί είμαστε όντα που συχνά χάνουμε, ξεχνάμε το νήμα της ύπαρξής μας. Το να ξεχνάμε τι ακριβώς κάνουμε είναι σημάδι ανώτερης λογικής και μιας ζωής που ίσως και να ακολουθήσει ενδιαφέρουσες πορείες.
Μας είναι πολύ πιο εύκολο να εστιάζουμε τι δεν πάει καλά στη ζωή μας και να έχουμε εμμονή με όλα όσα μας λείπουν. Ίσως πρέπει να συμβεί κάτι για να κάνουμε μια παύση και να παρατηρήσουμε όσα αξιοσημείωτα μας συμβαίνουν. Η ευγνωμοσύνη είναι μια κατάσταση, μια διάθεση που καλλιεργείται με την ηλικία. Πόσοι είναι εκείνοι κάτω των 25 ετών που μπορεί να χαίρονται ένα ήσυχο βράδυ στο σπίτι, έναν καφέ ή μια βόλτα; Υπάρχουν άλλα σημαντικά πράγματα: ο έρωτας, η καριέρα.
Από την άλλη όσο μεγαλώνουμε είναι σπάνιο να μένουμε εντελώς αδιάφοροι στα μικρότερα πράγματα. Έχουμε βιώσει απογοητεύσεις, ίσως κάποιες μεγάλες φιλοδοξίες έχουν δεχθεί πλήγμα, έχουμε αντιμετωπίσει τα προβλήματα των στενών σχέσεων, βλέπουμε πόσο άστατα και ποτέ προς μια θετική κατεύθυνση αλλάζει ο κόσμος, εντοπίζουμε πολύ πιο γρήγορα την έκταση της ανθρώπινης κακίας και τη δική μας εκκεντρικότητα και εγωισμό.
Και έτσι, τα μικρά πράγματα αρχίζουν να φαίνονται διαφορετικά, καινούργια. Δεν είναι πλέον κάτι ασήμαντο που μας αποσπά την προσοχή από τα σημαντικά, δεν είναι μια αποφυγή για τα φιλόδοξα σχέδιά μας, αλλά μια γνήσια ευχαρίστηση, μια πρόσκληση για να μας στηρίξουμε, για να σταματήσουμε την αυτοκριτική, ένα μικρό μέρος ανάπαυσης για την ελπίδα. Είναι και ένας τρόπος για να αισθανθούμε ευγνωμοσύνη όχι μόνο γι’αυτά που μας συμβαίνουν αλλά και γι’αυτά που τελικά δεν μας συνέβησαν.
O Μάϊος έχει καθιερωθεί ως μήνας ψυχικής υγείας από το 1949. Όλες οι παγκόσμιες ημέρες-μήνες λειτουργούν ως σημεία στο χρόνο όπου διάφοροι οργανισμοί μας ενημερώνουν για την πρόοδο που έχει συντελεστεί για κάποιο θέμα με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν. Ο μήνας ψυχικής υγείας έχει στόχο καταρχάς να ευαισθητοποιήσει, να ενημερώσει, αλλά κυρίως να καταπολεμήσει το στίγμα.
Ενώ είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα βήματα που έχουμε κάνει ως προς το ότι συζητάμε για το θέμα ανοιχτά, είναι εξίσου σημαντικό να δούμε και πόσο εξατομικευμένα το έχουμε κάνει, από την άποψη στο πόσο έχουμε δώσει έμφαση στην αυτοφροντίδα. Πώς αυτή η έμφαση μπορεί στην πραγματικότητα να μας κάνει πιο απομονωμένους και μόνους, καθώς η εστίαση επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στον εαυτό, στο άτομο.
Αυτό που όμως μπορεί να χαθεί είναι η αμοιβαιότητα των σχέσεων, ο τρόπος με τον οποίο έρχονται σε επαφή οι άνθρωποι για να βασιστούν ο ένας στον άλλον, η θεραπευτική ικανότητα της συλλογικότητας. Το να αισθανόμαστε ότι υποστηριζόμαστε και συνδεόμαστε προσωπικά και συλλογικά είναι βασικός παράγοντας για να αισθανόμαστε καλά. Η οικειότητα και η ανθρώπινη αλληλεπίδραση έχουν άμεση σχέση με την ψυχική μας υγεία και μακροζωία. Η ανθεκτικότητα δεν είναι προσωπική υπόθεση όπως πιστεύουμε οι περισσότεροι, αλλά, θέμα μιας κοινωνίας, μιας χώρας γιατί η ποιότητα των σχέσεων καθορίζει την ποιότητα της ζωής μας.
Η Ψυχοθεραπεία και η Θρησκευτική παρηγορία έχουν αναπτύξει η καθεμία τις μεθόδους της για να καθησυχάζουν υπαρξιακές αγωνίες όπως ο θάνατος, η μοναξιά, η ελευθερία, η ανάγκη νοήματος. Από τα πρώτα της βήματα η ψυχανάλυση κράτησε μια μάλλον απορριπτική στάση απέναντι στη θρησκευτική πίστη. Ο Φρόυντ, ερμήνευε την έντονη ανάγκη για πίστη σε μια ανώτερη, αόρατη και πατρικού τύπου δύναμη ως μια ακόμη έκφανση των εσωτερικών συγκρούσεων του Ιd με το super-ego η οποία εμφανίζεται με τη μορφή νευρωτικής συμπεριφοράς.
Η αλήθεια είναι πως οι πεποιθήσεις και οι βασικές πρακτικές προσεγγίσεις της ψυχοθεραπείας και της θρησκευτικής παρηγορίας βρίσκονται συχνά στους αντίποδες. Όμως, μοιράζονται μια κοινή αποστολή: διακονούν την απόγνωση, που είναι εγγενής στην ανθρώπινη μοίρα. Μερικές φορές έχουν κοινές μεθόδους. Την προσωπική δυαδική σχέση, τη διαδικασία της εξομολόγησης, της εσωτερικής εξερεύνησης, της συγχώρησης των άλλων και του εαυτού. (Religion and Psychiatry, IrvinD. YaloM)
Στηρίζονται και οι δύο στην αγάπη προς τον άνθρωπο.
Η μελαγχολία της Κυριακής όταν αρχίζει και σουρουπώνει συνδέεται συνήθως με την εργασία και την ιδέα της επιστροφής στο γραφείο μετά από ένα μικρό διάλειμμα. Βέβαια, δεν είναι μόνο ότι έχουμε κάποιου είδους δουλειά να κάνουμε που συμπαρασύρει τη διάθεσή μας, αλλά ότι επιστρέφουμε στη λάθος δουλειά, ακόμη και αν δεν γνωρίζουμε για το ποια θα μπορούσε να είναι η σωστή για εμάς.
Το να νιώθουμε πως είμαστε σε λάθος δουλειά και ότι η αληθινή μας κλίση παραμένει ανεξερεύνητη, δεν είναι μικρή δυσφορία. μπορεί να είναι η κεντρική υπαρξιακή κρίση της ζωής μας.
Συνήθως καταφέρνουμε να κρατάμε μακριά τη φωνή αυτού που πραγματικά θα θέλαμε να κάνουμε κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μιας που είμαστε πολύ απασχολημένοι και έχουμε άμεση ανάγκη τα χρήματα. Η φωνή όμως αυτή έρχεται τα βράδια της Κυριακής. Όπως ένα φάντασμα που αιωρείται μεταξύ δύο κόσμων, δεν του επιτρέπεται να ζήσει ή να πεθάνει, και έτσι χτυπά την πόρτα της συνείδησης, απαιτώντας επίλυση.
Είμαστε λυπημένοι, ή πανικοβλημένοι, επειδή μια πλευρά μας αναγνωρίζει ότι ο χρόνος τελειώνει και ότι δεν κάνουμε προς το παρόν αυτό που πρέπει με ό,τι μας έχει απομείνει από τη ζωή μας. Η αγωνία του Κυριακάτικου απογεύματος είναι η συνείδησή μας που προσπαθεί να μας παρακινήσει άναρθρα να κάνουμε περισσότερα από τον εαυτό μας.
Γνωρίζουμε – επειδή υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ανθρώπων που το έκαναν – ότι θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα ταλέντα μας, ότι δεν χρειάζεται να είμαστε δυστυχισμένοι σε αυτόν τον τομέα, γεγονός που προσθέτει ένα αίσθημα ντροπής αν εξακολουθούμε να είμαστε.
Δεν χρειάζεται να είμαστε τόσο σκληροί με τον εαυτό μας. Όχι γιατί δεν πρέπει, αλλά γιατί δεν βοηθάει. Μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι δεν κάνουμε αυτό που θα θέλαμε, ενώ ταυτόχρονα είμαστε αβέβαιοι για τον πραγματικό μας σκοπό.
Η απάντηση είναι η υπομονή, η δομή και η σταθερή πρόθεση. Χρειαζόμαστε λίγη από την πειθαρχία του ντετέκτιβ ή του αρχαιολόγου που συναρμολογεί τα κομμάτια ενός σπασμένου βάζου. Δεν θα πρέπει να απορρίπτουμε την αγωνία μας αδιαμαρτύρητα ως “την κυριακάτικη μελαγχολία”, που μπορεί να καταπραϋνθεί με ένα ποτό και μια ταινία. Ίσως να τη βλέπουμε σαν μια συγκεχυμένη αλλά κεντρική αναζήτηση ενός πραγματικού εαυτού που έχει καλυφθεί κάτω από την ανάγκη να ευχαριστήσουμε τους άλλους και να φροντίσουμε τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες για κύρος και χρήματα.
Με άλλα λόγια, δεν θα βοηθήσει να κρατάμε τα κυριακάτικα απογευματινά μας συναισθήματα μόνο για τα κυριακάτικα βράδια. Αλλά ίσως να τοποθετήσουμε αυτά τα συναισθήματα στο κέντρο της ζωής μας και να τα αφήσουμε για μια διαρκή εξερεύνηση που συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας, για μήνες και πιθανώς για χρόνια, και που δημιουργεί συζητήσεις με τον εαυτό μας, με φίλους, με μέντορες και με επαγγελματίες.
«Οι πυρκαγιές φέτος άρχισαν πολύ νωρίς. Τι θα γίνει το καλοκαίρι; Έχω ένα τρομερό άγχος και φόβο. Ανησυχώ πως κάτι κακό θα μου συμβεί, θα έχω παγιδευτεί και δεν θα υπάρχει κανείς να με βοηθήσει».
Όπως και να το παρουσιάζουμε, η κλιματική αλλαγή είναι κακά νέα. Η μεταβολή του κλίματος θα κάνει κάποια μέρη του κόσμου ακατοίκητα και άλλα αφιλόξενα. Οι επιπτώσεις θα είναι άνισες, απρόβλεπτες και άδικες. Το συναισθηματικό τσουνάμι που θα σαρώσει στο πεδίο, είναι πιο κοντά από όσο φανταζόμαστε. Το τραύμα και το συναίσθημα έχουν άμεση σχέση με την κλιματική αλλαγή και αυτό το βλέπουμε και από την ύπαρξη ‘καινούργιων’ λέξεων που μαθαίνουμε για να ονομάσουμε και να καταλάβουμε καλύτερα τις επιπτώσεις της στον ψυχισμό μας. Η οικολογική θλίψη και το οικολογικό άγχος είναι λέξεις που περιγράφουν την αίσθηση της απώλειας ή το άγχος που αισθανόμαστε που σχετίζονται με το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας ενός σταθερού μέλλοντος. Η αίσθηση ότι χάνουμε το σπίτι μας, παρόλο που δεν το έχουμε εγκαταλείψει.
Το οικολογικό άγχος είναι μια φυσιολογική απάντηση στην κλιματική έκτακτη ανάγκη και όπως περιγράφεις μπορεί να οδηγήσει σε θυμό, απελπισία, φόβο, απόγνωση ή ακινητοποίηση-παράλυση. Η αίσθηση της ανημπόριας είναι πολύ χαρακτηριστική. Η αίσθηση ότι η κλίμακα της περιβαλλοντικής κρίσης είναι τόσο μεγάλη που ως άτομα δεν μπορούμε να επέμβουμε. Σε πρώτη φάση ίσως σε βοηθήσει να εστιάσεις σε αυτά που μπορείς να ελέγξεις, όπως για παράδειγμα στην προετοιμασία για έκτακτους κινδύνους, όπως κάποια μέτρα ασφαλείας στο χώρο που μένεις ή η δημιουργία ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης.
Μπορείς να αναλάβεις δράση όπως για παράδειγμα να συμμετέχεις σε προσπάθειες για το περιβάλλον, όπως ανακύκλωση, εθελοντισμό για καθαρισμό των παραλιών, ή δράσεις που σημαίνουν κάτι για σένα. Αυτό ίσως σε γειώσει και νιώσεις πως έχεις κάποιον έλεγχο στην κατάσταση. Μείνε ενημερωμένη αλλά βάλε και κάποιο όριο στο πόσες και για πόση ώρα θα καταναλώνεις ειδήσεις.
Πέρα όμως από τα πρακτικά, είναι σημαντικό να βρίσκουμε τρόπους να επικοινωνούμε τη θλίψη, το φόβο και το άγχος που νιώθουμε και σε άλλους ανθρώπους. Είναι σημαντικό γιατί με το μοίρασμα και την επικοινωνία, την επαφή μπορούμε να πάρουμε και να δώσουμε στήριξη, να γίνουμε πιο δυνατοί. Η σύνδεση, η συμμετοχή σε κοινότητες ή ομάδες (ακόμα και πολύ μικρές, στην πολυκατοικία σου, στη γειτονιά σου, στο δήμο σου) μπορούν να προσφέρουν στήριξη.
Όλα τα συμπτώματα του κλιματικού άγχους δεν είναι απαραίτητα συναισθήματα που πρέπει να ξεφορτωθούμε, αλλά μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε, ιδανικά εάν γίνεται με ασφαλή τρόπο, μέσα από ουσιαστική δράση και θετική κοινωνική, ψυχολογική και οικολογική αλλαγή.
Analyse this #not 