Μια επώδυνη κατάσταση που ταλαιπωρεί αρκετούς είναι η σχεδόν μόνιμα αγχώδης, επικριτική στάση απέναντι στον εαυτό. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για δριμύ αυτοκατηγορώ και γενικά σκέψεις κάτω από τον τίτλο “σίγουρα δεν είμαστε αρκετά καλοί. σε τίποτα και ποτέ.”  Η συνείδηση είναι εκείνη που παρακολουθεί πόσο καλά τα πάμε σε σχέση με το καθήκον, τις απαιτήσεις του κόσμου και τη διαχείριση των ορέξεων και επιθυμιών μας. Όσο χρήσιμη και αν είναι αυτή η λειτουργία, για αρκετούς από εμάς, έχει πάρει πάρα πολύ μεγάλο χώρο. Φωνάζει διαρκώς, μας υποτιμά και μας επιτίθεται για τις υποτιθέμενες αποτυχίες μας: μας λέει ότι τίποτα από όσα κάνουμε δεν είναι αρκετά καλό, ότι έχουμε δικαίωμα να κάνουμε διακοπές αφου πρώτα έχουμε δουλέψει για μήνες από το πρωί μέχρι το βράδυ, ότι δεν έχουμε δουλειά να χαλαρώνουμε ή να διασκεδάζουμε και γενικά θα μπορέσουμε να ευχαριστηθούμε όταν τελειώσει και το τελευταίο project που έχουμε να αναλάβει. Το άγχος και η αυτοπεριφρόνηση είναι η default λειτουργία μας.

Ήταν η απλή αλλά ευφυής διαπίστωση του Φρόιντ ότι η συνείδησή μας διαμορφώνεται από τα κατάλοιπα των φωνών των γονέων μας, ιδίως (συνήθως) των μπαμπάδων μας. Ο Φρόυντ ονόμασε τη συνείδηση “υπερεγώ” και υποστήριξε ότι συνεχίζει να μιλάει μέσα στο μυαλό μας όπως μας μιλούσαν κάποτε οι πατρικές μας φιγούρες.

Μια καλοπροαίρετη και λογική φωνή θα μας πει πως αν αποτύχουμε σήμερα, μπορούμε να προσπαθήσουμε ξανά την επόμενη φορά. Μας αξίζει ξεκούραση, οι απολαύσεις είναι μέρος της ζωής. Μπορούμε να μην κάνουμε τίποτα για λίγο καιρό και να είμαστε εξίσου σημαντικοί με τους άλλους. Είμαστε εντάξει όπως είμαστε.

Θα βοηθήσει να μάθουμε να κρατάμε κάποια απόσταση μεταξύ του εαυτού μας και της συνείδησής μας. Να βλέπουμε τη συνείδησή μας ως χαρακτήρα. Να πούμε στον εαυτό μας: Είναι πολύ άδικος μαζί μου. Μου μιλάει, μέσα μου, αλλά δεν είναι όλος εγώ: είναι κάποιος που έχω ενδοβάλει από την παιδική μου ηλικία και ίσως μάθω να τον αποβάλλω από το μυαλό μου με τον καιρό.

Μπορούμε τότε να αρχίσουμε να αμφισβητούμε τον κριτή. Είναι δίκαιο και πραγματικό να λέμε ότι η ζωή μας είναι εντελώς άχρηστη; Σίγουρα έχουμε κάνει λάθη, αλλά αξίζουμε πραγματικά και συμπόνια και συγχώρεση. Δεν υπάρχει τίποτα καλό πάνω μας; Θα σκεφτόμασταν ποτέ να φερθούμε σε έναν φίλο (ή ακόμα και σε έναν εχθρό) με τον τρόπο που φερόμαστε στον εαυτό μας; Αυτά τα συναισθήματα, αυτές οι σκέψεις έχουν παρελθόν και δεν χρειάζεται να είναι το μέλλον.

Για να επανεκπαιδευτούμε, χρειαζόμαστε άλλους ανθρώπους: ανθρώπους που μπορούν να μας αγαπήσουν και να γεμίσουν το μυαλό μας με άλλες πιο ευγενικές φωνές. Να δοκιμάσουμε να στηριχτούμε πάνω τους (δεν είναι και τόσο εύκολο για ανθρώπους που νιώθουν ανάξιοι) και να ζητήσουμε τη βοήθειά τους για να δαμάσουμε το δυσάρεστο ηχητικό κομμάτι μέσα μας. Ίσως χρειαστεί να  σταματήσουμε να προσπαθούμε να είμαστε γενναίοι απέναντι στις εσωτερικές μας επιθέσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε στους άλλους: “είστε εδώ για να με βοηθήσετε με τον εσωτερικό μου κριτή και να μου δώσετε νέες προοπτικές για την αυτοτιμωρία και την απελπισία μου”. Θα βοηθήσει να θυμώνουμε που πρέπει να ζούμε με έναν τέτοιο κριτή και να αναρωτιόμαστε γιατί η πρώτη μας παρόρμηση είναι να συγχωρούμε τον κριτή και τη γονική φιγούρα που τον ενέπνευσε και να κατηγορούμε τον εαυτό μας για τη βλακεία μας.

Ας λυπηθούμε για τον τρόπο που μας φερόμαστε και να ενοχλούμαστε με εκείνους που δεν ήξεραν πώς να μας δείξουν τρυφερότητα. Φυσικά, κατά καιρούς χρειάζεται να επιπλήττουμε τον εαυτό μας και να προσπαθούμε περισσότερο- αλλά το πραγματικό επίτευγμα είναι να ξέρουμε πώς να παραμένουμε ευγενικά και γενναιόδωρα στο πλευρό μας.

Το να είμαστε λίγο πριν το σημείο μηδέν δεν σημαίνει ότι δεν νοιαζόμαστε ή δεν αισθανόμαστε βαθιά. Η εξάσκηση στο να είμαστε σε αυτή τη θέση μας επιτρέπει να βγούμε από μια ιστορία ή μια κατάσταση και να γίνουμε παρατηρητές της εμπειρίας μας μέσα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Μας επιτρέπει να κάνουμε μια παύση και να δούμε έναν κύκλο ή ένα μοτίβο στη ζωή μας, ώστε να το κατανοήσουμε, ίσως να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας ή τον άλλον, κυρίως όμως, να μπορούμε να γειωθούμε.  Η στάση αυτή μας επιτρέπει να δούμε καινούργιες πληροφορίες ώστε να έρθουμε σε πλήρη επαφή με τον εαυτό μας.

Πόσοι από εμάς έχουμε καταφέρει να παραμείνουμε ψύχραιμοι εν μέσω ενός αγώνα, μιας σύγκρουσης, ενός τραύματος ή μιας αλλαγής που δεν θέλαμε; Όταν επιτυγχάνεται μια αίσθηση ισορροπίας, τότε πληροφορίες, επίγνωση και υποστήριξη γίνονται πιο εύκολα προσβάσιμα. Ωστόσο, είναι ευκολότερο να το λέμε παρά να το κάνουμε, γι’ αυτό και βοηθάει να πειραματιζόμαστε να επιτύχουμε μια κατάσταση λιγότερο από μηδέν.

Σκεφτείτε την πιο πρόσφατη αγχωτική κατάσταση που έχετε βιώσει. Νιώσατε θυμό, θλίψη, απογοήτευση, πληγωμένοι ή βαθιά προδομένοι; Πώς αντιδράσατε; σπάσατε κάτι, φωνάξατε με όλη σας τη δύναμη, κλάψατε ή εκφράσατε τον πόνο σας σε κάποιον άλλον, επαναλαμβάνοντας την αδικία που βιώσατε; κλάψατε μόνοι σας;

Ξέρετε ποιο είναι το μοτίβο αντίδρασής σας; Το πρώτο βήμα για μένα ήταν να αποκτήσω επίγνωση του τρόπου με τον οποίο συνήθως αντιδρώ σε στρεσογόνες καταστάσεις και μετά να αναρωτηθώ εάν αυτός ο τρόπος με βοηθάει. Χρειαζόμαστε πολλή υπομονή όταν η πραγματικότητά μας γίνεται πολύ απαιτητική και να καταφέρουμε να έχουμε μια θέση όχι ουδετερότητας, αλλά λίγο πριν το μηδέν.