Ενώ κάποιες κρίσεις μπορεί να μας οδηγήσουν σε κάθαρση και νέα ξεκινήματα, σε αρχικό στάδιο οδηγούν συνήθως σε σύγχηση και χάος. Μας αφήνουν με την αίσθηση ότι δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά στιγμή ηρεμίας ή ευχαρίστησης. Ωστόσο, η πρόοδος και η επιτυχία μας στη ζωή αυξάνουν ανάλογα με το βαθμό της ευελιξίας που επιδεικνύουμε όταν βρισκόμαστε σε κρίση παρά με το βαθμό στον οποίο έχουμε καταφέρει να παραμένουμε ανέγγιχτοι από τις προκλήσεις. Τις στιγμές αυτές η ευτυχία δεν είναι μέτρο της ύπαρξής μας. Η ανθεκτικότητα όμως είναι μας λέει η Emmy van Deurzen υπαρξιακή ψυχοθεραπεύτρια.

Εξέλιξη και ωριμότητα είναι -ανάμεσα σε άλλα- να κοιτάζω τη δουλειά μου χωρίς να ασχολούμαι συνεχώς με το τι κάνει ο διπλανός μου, να δείχνω αυτοσυγκράτηση και να ξέρω πως είναι εντάξει να κρατάω για τον εαυτό μου αυτά που σκέφτομαι για τους άλλους ή την άποψή μου για κάποιο θέμα.

• πλησιάζεις στον πυρήνα των θεμάτων σου και μπορείς και τα ονομάζεις χωρίς να φοβάσαι
• αρχίζεις και έχεις επίγνωση τι “πυροδοτεί” το θέμα σου και έτσι μπορείς να προφυλάσσεις καλύτερα τον εαυτό σου
• αντιμετωπίζεις αυτά που συμβαίνουν αντί να τα αποφεύγεις και νιώθεις χαρούμενος που τα καταφέρνεις
• αποκτάς περισσότερα “εργαλεία” και δεξιότητες για να αντεπεξέρχεσαι στην καθημερινότητά σου και νιώθεις πιο δυνατός
• κρίνεις λιγότερο τον εαυτό σου αλλά και τους άλλους και γενικά ασχολείσαι περισσότερο με τη δική σου ζωή
• παίρνεις αποφάσεις για τον εαυτό σου χωρίς να ρωτάς τη γνώμη των άλλων και νιώθεις ελεύθερος
• έχεις μάθεις καινούργιους, αποτελεσματικότερους τρόπους επικοινωνίας και χαίρεσαι όταν τους χρησιμοποιείς
• νιώθεις πιο σίγουρος για τον εαυτό σου και αισθάνεσαι πως ότι και αν συμβεί θα βρεις τρόπο να το αντιμετωπίσεις
• μπορείς να διαχωρίζεις, να ονομάζεις και να εκφράζεις τα συναισθήματά σου
• έχεις μάθει να διαχειρίζεσαι τη δυσφορία σου με νέους τρόπους, πιο υποστηρικτικούς για σένα
• τα συμπτώματα έχουν υποχωρήσει αρκετά και έχεις μάθει να φροντίζεις τον εαυτό σου

Το να μη γνωρίζουμε κάποια πράγματα -που ίσως έπρεπε να μας τα είχαν μάθει οι γονείς μας- δεν είναι λόγος να συνεχίζουμε να έχουμε άγνοια καθώς δεν μας βοηθάει και δεν μας εξελίσσει να το χρησιμοποιούμε ως επιχείρημα, ειδικά από μια ηλικία και μετά.  Στο σήμερα, ως ενήλικες, έχουμε την επιλογή να μάθουμε όσα θέλουμε διαβάζοντας, ακούγοντας  διαφορετικές απόψεις, να “κρατάμε” αυτά που μας ταιριάζουν και να “πετάμε” αυτά που δεν θέλουμε. Αν αναπτύξουμε την περιέργειά μας, το ανήσυχο πνεύμα μας και επιδιώξουμε τη συναναστροφή με ανθρώπους που συμπεριφέρονται με υγιείς τρόπους και κοινή λογική, σίγουρα θα μάθουμε πολλά. Μπορούμε να πάρουμε στήριξη από διάφορες πηγές. Από κάποιον μέντορα, ένα πρόσωπο που θεωρούμε πρότυπο, από κάποιον μεγαλύτερο που εκτιμάμε και εμπιστευόμαστε, από έναν ψυχοθεραπευτή. Μπορούμε να μάθουμε πράγματα όπως πώς να είμαστε σε υγιείς και ισότιμες σχέσεις, να αποδεχόμαστε όλα μας τα συναισθήματα, να μάθουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας, να διεκδικούμε αυτό που θέλουμε, να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα με υγιή και υποστηρικτικό προς εμάς τρόπο.  Το να ζούμε καλά είναι κάτι που μαθαίνεται.

Ο Πάνας ήταν Θεός που συνήθιζε να επισκέπτεται ανθρώπους  στο μεσημεριανό κυρίως ύπνο και να τους προκαλεί πανικό. Μάλιστα οι Αθηναίοι, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης  προς  το πρόσωπό του -μιας και  τον θεώρησαν σημαντικό συντελεστή στη νίκη τους κατά των Περσών, αφού με τις άγριες κραυγές του έσπειρε τον πανικό – ίδρυσαν ένα ιερό σε μια σπηλιά βορειοδυτικά της Ακρόπολης . Γι’ αυτό και η λέξη πανικός λένε πως ετυμολογείται από τον Πάνα.

Σήμερα, δεν πιστεύουμε στον Πάνα. Ωστόσο, μεγάλος αριθμός του πληθυσμού ταλαιπωρείται από φοβίες και κρίσεις πανικού που όσοι τις βιώνουν νιώθουν παράλυση, ακινητοποίηση και μια κατάσταση μη αναστρέψιμη. “Θα μείνω για πάντα έτσι” είναι μια πολύ συχνή φράση και η αλήθεια είναι πως όταν συμβαίνουν τέτοια επεισόδια υπάρχει όχι μόνο υπερβολική κινητικότητα στη σκέψη -εκτός απ’το σώμα- αλλά σκέψη και αισθήσεις είναι διαστρεβλωμένες.

Τα σωματικά συμπτώματα που αισθάνεται όταν κάποιος παθαίνει τέτοιες κρίσεις είναι τόσο πραγματικά και μοιάζουν τόσο με αυτά των σοβαρών ασθενειών που σκέφτεται πως έχει κάτι παρόμοιο και πως θα πεθάνει. Πολύ γρήγορα τα συμπτώματα κορυφώνονται και στη συνέχεια σιγά σιγά σβήνουν, όμως, έχουν αφήσει τον άνθρωπο στραγγισμένο από ενέργεια, ανήσυχο, τρομαγμένο και εύχεται όταν του ξανασυμβεί να μην είναι κάπου έξω με κόσμο.

Οι περισσότεροι το θεωρούν ως ένδειξη αδυναμίας και το πρώτο λάθος που κάνουν είναι να γκουγκλάρουν τα συμπτώματα. Οι καλές περιπτώσεις πηγαίνουν σε γιατρό και αφού κάνουν μια σειρά εξετάσεων και δουν πως δεν είναι κάτι παθολογικό αλλά η ταλαιπωρία συνεχίζεται επισκέπτονται τον ψυχοθεραπευτή.

Είναι φανερά κουρασμένοι, απογοητευμένοι και φοβισμένοι και θέλουν γρήγορα αποτελέσματα. Στις κρίσεις πανικού το πρώτο που εξηγούμε είναι πως τα σήματα που μας δίνει το σώμα μας δεν είναι απειλή αλλά προστασία. Μαθαίνουμε στον άνθρωπο που ταλαιπωρείται τη σημασία της αναπνοής και πόσο σημαντικό και υποστηρικτικό είναι να στεκόμαστε λίγο και να παίρνουμε μερικές ήρεμες αναπνοές που θα μας χαλαρώσουν και θα μας βοηθήσουν να είμαστε στο “εδώ’ και “τώρα”.

Αντικαθιστούμε το «τι έπαθα τώρα, γιατί το έπαθα τώρα αυτό;» με το «είμαι αγχωμένος, ζαλίζομαι, έχω ταχυκαρδία, τι χρειάζομαι; Χρειάζομαι να πάρω μερικές αναπνοές, να καθίσω λίγο ή να ξεκουραστώ» Μ’αυτό τον τρόπο μαθαίνει σιγά σιγά  να μην κολλάει στο ερέθισμα και να αναγνωρίζει τις ανάγκες του. Η ελαφριά άσκηση βοηθάει αρκετά και με τις καινούργιες συνδέσεις που έχουν γίνει ο άνθρωπος ξέρει πλέον πως αυτό που του συμβαίνει δεν είναι ένδειξη αδυναμίας ούτε πρέπει να ντρέπεται για αυτό. Όταν τους ξανασυμβεί το αντιμετωπίζουν διαφορετικά. Καταλαβαίνουν την άποψη πως ως ένα βαθμό, το άγχος μας κινητοποιεί, μας προετοιμάζει για κάποιες δύσκολες καταστάσεις και κάποιες φορές όταν το άγχος είναι ανύπαρκτο ή πολύ χαμηλό, μπορεί να επηρεαστεί και η απόδοσή μας.

Όταν μάθει κάποιος να αυτουποστηρίζεται, ίσως μετά είναι έτοιμος να ακούσει και να δουλέψει και άλλα θέματα καθώς κάποιες φορές τα συμπτώματα κρατάνε ζωντανό ένα θέμα για να λυθεί ένας παλιός ανοιχτός λογαριασμός.

Πώς μπορώ να αισθάνομαι καλά όταν τίποτα στον κόσμο δεν είναι θετικό; Να έχω ηθικό ακμαίο; Θυμώνω πολύ όταν ακούω τον καθένα να δίνει συμβουλές.

Υποθέτω ότι η πρώτη μου ερώτηση θα είναι, είναι όντως αλήθεια αυτό; Δεν υπάρχει τίποτα θετικό στον κόσμο αυτή τη στιγμή; Ούτε ένα; Όλοι μας καλούμαστε να είμαστε μέρος της λύσης σε αυτό που μας συμβαίνει. Να είμαστε καλοί γείτονες, καλοί πολίτες.
Θα ήθελα να σε προσκαλέσω να αρχίσεις να κρατάς -όχι απαραίτητα να γράφεις- μια λίστα με πράγματα για τα οποία νιώθεις τυχερός. Θα το έχεις ακούσει και ως “λίστα ευγνωμοσύνης”. Δεν χρειάζεται να είναι καν λίστα. Ας είναι ένα πράγμα κάθε μέρα το οποίο σε ευχαριστεί. Ένα φλιτζάνι καφέ, ένα τραγούδι που σου αρέσει πολύ, ένας άνθρωπος στη ζωή σου, το κατοικίδιό σου, αν έχεις. Υπάρχει μεγάλη αγωνία, πολλές απώλειες και πόνος αυτή την περίοδο και όλα αλλάζουν με πολύ γρήγορους ρυθμούς και είναι φυσιολογικό να μην αισθάνεσαι πάντα καλά. Η απαίτηση να έχουμε ηθικό ακμαίο και να είμαστε πάντα καλά είναι μεγάλη και μη ρεαλιστική και καταλαβαίνω τον θυμό σου.

Κατηγοριοποιούμε αυτά που συμβαίνουν ως καλά και κακά, ευτυχισμένα ή δυστυχισμένα και θέλουμε πάντα να είμαστε στον εύκολο πόλο ενώ ίσως είναι πιο χρήσιμο να μένουμε σ αυτό που συμβαίνει στο εδώ και τώρα. Πιστεύω πως οι συμβουλές-παραινέσεις που διαβάζεις είναι για να μπορούμε να ερχόμαστε σε επαφή με τις πηγές στήριξης που έχουμε. Όσο μικρές και αν είναι αυτές.

Τι θα συνέβαινε εάν τελικά ο Σίσυφος κατάφερνε να ισορροπήσει τον βράχο και να τον φτάσει στην κορυφή; Θα σήμαινε το τέλος της προσπάθειας; το τέλος της εξέλιξης; Εάν εγκατέλειπε τον αγώνα τι θα σήμαινε; Εάν θέλαμε να κατανοήσουμε τη ζωή μας με σισύφειους όρους θα μπορούσαμε να μην απογοητευόμαστε από τις αλλεπάλληλες ματαιώσεις των προσπαθειών μας -αφού θα αναγνωρίζαμε τους περιορισμούς- και θα ήμασταν χαρούμενοι για τις εφήμερες επιτυχίες μας, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τις φιλοδοξίες μας χωρίς να χαλαρώνουμε τις προσπάθειές μας. Δηλαδή, να μένουμε στο “εδώ” και “τώρα”.

Βλέποντας τη γελοιογραφία θυμήθηκα αυτό που λέμε πολύ συχνά οι ψ. Όταν ανεβαίνεις το βουνό πρέπει να σταθείς για λίγο, να ξεκουραστείς, να πάρεις δυνάμεις, αλλά κυρίως, για να δεις τη θέα και να σου πεις “κοίτα πόσο καλά τα έχεις καταφέρει”.  Μετά θα μπορείς να συνεχίσεις για να φτάσεις στην κορυφή.

Ευγενική υπενθύμιση:
Τα συναισθήματα δεν είναι γεγονότα. Επειδή μπορεί να νιώθουμε κάτι δεν σημαίνει πως αυτό είναι και η πραγματικότητα. π.χ. Είμαι ανίκανος-ανίκανη να αντιμετωπίσω όλο αυτό που συμβαίνει. Είναι πολύ μεγάλο για μένα.

Τα συναισθήματά μας αντικατοπτρίζουν τον εσωτερικό μας κόσμο και φυσικά, το ζητούμενο είναι να τα αναγνωρίζουμε, να τα κατανοούμε, να τα αποδεχόμαστε και να είμαστε σε επαφή με αυτά. Ωστόσο, πρέπει να  θυμόμαστε δυο πράγματα:

α) ότι τα συναισθήματα δεν είναι πάντα ισοδύναμα με τα πραγματικά γεγονότα αλλά τις περισσότερες φορές πυροδοτούνται από παλαιότερες εμπειρίες, γεγονότα, τραύματα, παρεξηγήσεις, ανασφάλειες.

β) Οι σκέψεις μας καθορίζουν τα συναισθήματά μας και εν τέλει τη δράση μας, τη συμπεριφορά μας. Ένα γεγονός δεν αλλάζει, αλλά ο τρόπος που το ερμηνεύω, το νόημα που του δίνω, οι σκέψεις που κάνω θα καθορίσουν το συναίσθημά μου και τη δράση μου-τη συμπεριφορά μου. Σε τρία πράγματα έχουμε έλεγχο και αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους: στις σκέψεις μας, στις εικόνες που φτιάχνουμε στο μυαλό μας και στη συμπεριφορά μας.

Ίσως να έχετε και οι ίδιοι διαπιστώσει πως η στήριξη σε κάποιον αρκετά αγχώδη άνθρωπο χρειάζεται ιδιαίτερο χειρισμό. Μπορεί να έχετε τις καλύτερες προθέσεις και να πιστεύετε πως αυτό που λέτε βοηθάει, ενώ στην πραγματικότητα προκαλεί μεγαλύτερη δυσαρέσκεια.

Στην αριστερή στήλη της φωτογραφίας είναι οι τέσσερις φράσεις που καλό είναι να αποφεύγουμε να λέμε αν θέλουμε να είμαστε υποστηρικτικοί και καθησυχαστικοί και στη δεξιά ένας εναλλακτικός τρόπος.

Έτσι λοιπόν, αποφεύγουμε τα εξής:

• Ηρέμησε-μην αγχώνεσαι
• Δεν χρειάζεται να ανησυχείς
• Εγώ να δεις πόσα προβλήματα έχω ή η αλλαγή θέματος
• Μην ενθαρρύνετε μια συμπεριφορά που μπορεί να ανακουφίζει προσωρινά το άγχος

Αντί να πείτε “μην αγχώνεσαι” προσπαθήστε να κάνετε ανοιχτές ερωτήσεις γιατί έτσι θα βοηθήσει τον άλλον να σταθεί και να σκεφτεί τις απαντήσεις του, να “περπατήσει” μέσα από τα γεγονότα και να έρθει σε επαφή με τις πηγές στήριξης που έχει. Μια ανοιχτή ερώτηση μπορεί να είναι “Τι είναι αυτό που σε άγχει περισσότερο από την όλη κατάσταση;” Θα δείτε πως με ανοιχτές ερωτήσεις το άγχος θα πέφτει γιατί όχι μόνο θα ενεργοποιείται η επίλυση προβλημάτων αλλά και ο άλλος θα καταλαβαίνει το ενδιαφέρον σας.

“Δεν χρειάζεται να ανησυχείς” “όλα θα πάνε καλά” “κάποια στιγμή θα τα θυμόμαστε όλα αυτά και θα γελάμε” Καμία από αυτές τις φράσεις δεν είναι βοηθητικές. Οι άνθρωποι που αγχώνονται βιώνουν το πρόβλημά τους ως κάτι πολύ σοβαρό και μεγάλο και μάλιστα αισθάνονται άσχημα γι’αυτό. Επίσης, πώς ξέρετε ότι όλα θα πάνε καλά;

Σκεφτείτε λίγο να ήσασταν εσείς αγχωμένοι και ενώ είχατε μεγάλη ανάγκη να μιλήσετε, σας απαντούσε κάποιος: “εγώ να δεις πόσα προβλήματα έχω” ή ακόμα χειρότερα άλλαζε θέμα. Φαντάζομαι θα θυμώνατε, θα απογοητευόσασταν και θα κλεινόσασταν στον εαυτό σας ακόμα περισσότερο. Όταν κάποιος κοντινός σας περνάει δύσκολα αφιερώστε λίγο χρόνο να τον ακούσετε χωρίς να τον διακόψετε και χωρίς να τον κρίνετε. Επιβεβαιώστε τον. Πείτε του πως έχει δίκιο να ανησυχεί και πως είναι φυσιολογικό. Πως η κατάσταση δεν θα μείνει ίδια για πάντα και θυμήστε του τις πηγές στήριξης  που έχει.

Πολλές φορές βρίσκουμε τρόπους για να ανακουφίζουμε το άγχος μας με συμπεριφορές που στην πραγματικότητα και προσωρινές είναι και μακροπρόθεσμα δεν είναι τόσο βοηθητικές, όπως π.χ. η υπερβολική χρήση αλκοόλ ή άλλες ουσίες ή οι άσκοπες βόλτες.

Είναι εφικτό και να είμαστε συναισθηματικά υποστηρικτικοί και να ενθαρρύνουμε υγιείς συμπεριφορές. Το “μυστικό” είναι να ανταποκρινόμαστε με ευγένεια, ενσυναίσθηση, ανοιχτές ερωτήσεις και κρατώντας τον άλλον υπεύθυνο με τρόπο μαλακό και σταθερό.